Στην Αρχαία Ελλάδα συναντούμε κατά την κλασική εποχή την διαμόρφωση πληθυσμιακών ομάδων με ταξικά χαρακτηριστικά.
Τόσο στην Αθήνα όσο και στην Σπάρτη τρεις υπήρξαν οι κύριες πληθυσμιακές ομάδες. Στην μεν Αθήνα έχουμε τους πολίτες, τους μέτοικους και τους δούλους, στην δε Σπάρτη τους όμοιους, τους περίοικους και τους είλωτες.
Η ιδιότητα του πολίτη
Στην Αθήνα αυτοί που κατέχουν τα πρωτεία είναι οι πολίτες. Την ιδιότητα του πολίτη κατείχαν όσοι ήταν ιδιοκτήτες γης και είχαν δικαίωμα συμμετοχής στα κοινά. Αργότερα όμως επί Περικλέους το 451 π.Χ. η Εκκλησία του Δήμου με ψήφισμα καθιέρωσε την απόδοση της ιδιότητας του πολίτη μόνο σε όσους είχαν και τους δύο τους γονείς Αθηναίους. Το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη το αποκτούσαν σε εξαιρετικές περιπτώσεις και οι μέτοικοι για κάποια σπουδαία υπηρεσία (στρατιωτική ή οικονομική) που ωφέλησε την πόλη. Επίσης η ιδιότητα του Αθηναίου πολίτη αποδιδόταν ορισμένες φορές και σε συμμάχους των Αθηναίων για την συνδρομή τους στις πολεμικές συγκρούσεις (Πλαταιείς).
Τέλος κατά την λήξη του Πελοποννησιακού πολέμου οι Αθηναίοι δημιούργησαν τον θεσμό της επιγαμίας σύμφωνα με τον οποίο, οι γόνοι των γάμων μεταξύ των Αθηναίων και των Ευβοέων αναγνωρίζονταν ως αυριανοί πολίτες των Αθηνών. Βεβαίως μεταξύ των πολιτών υπήρχαν διαφορές. Αυτές καθορίζονταν περισσότερο με χρηματικά κριτήρια τα οποία θέσπισε για πρώτη φορά ο Σόλων. Έτσι είχαμε τους πεντακοσιομέδιμνους, τριακοσιομέδιμνους, τους ζευγίτες και τους θήτες.
Οι ενασχολήσεις των πολιτών
Ας δούμε όμως τώρα ποίες ήταν οι ενασχολήσεις των πολιτών στην αρχαία Αθήνα. Οι πολίτες συμμετείχαν στους πολιτειακούς θεσμούς της πόλεως. Αυτοί ήταν: Η Εκκλησία του Δήμου, η Βουλή των πεντακοσίων, η Ηλιαία, ο Άρειος Πάγος. Πέρα όμως από τους πολιτικούς και δικαστικούς θεσμούς, οι πολίτες αποτελούσαν το κύριο μέρος του στρατεύματος. Άλλωστε οι πολίτες ταυτίζονταν κατά κάποιον τρόπο με τους οπλίτες, ιδιαίτερα κατά τα χρόνια των Μηδικών πολέμων και του Πελοποννησιακού.
Βεβαίως για τα παραπάνω οι Αθηναίοι πολίτες αμείβονταν από το κράτος με μισθούς. Οι ίδιοι ήταν απαλλαγμένοι από κάθε είδους φορολογία. Παρόλα αυτά οι πιο πλούσιοι απ’ αυτούς ήταν επιφορτισμένοι με την διεξαγωγή ορισμένων λειτουργιών.
Αυτές οι λειτουργίες ήταν: Η χορηγία, η γυμνασιαρχία και η τριηραρχία. Η πρώτη αφορούσε στα έξοδα για τις θεατρικές παραστάσεις, η δεύτερη στα έξοδα για την διεξαγωγή αθλητικών αγώνων και η τρίτη στα έξοδα για την συντήρηση τριηρών. Επιπροσθέτως οι ευπορότεροι Αθηναίοι πλήρωναν την λεγομένη εισφορά. Αυτή ήταν ένα ποσό που κατέβαλαν κατά τις πολεμικές περιόδους για την αντιμετώπιση των έκτακτων αναγκών.
Πέρα όμως των παραπάνω οι Αθηναίοι φαίνεται να ασχολούνταν και οι ίδιοι με την καλλιέργεια της γης, πράγμα που δεν συνέβαινε στην περίπτωση των ομοίων στην Σπάρτη. Ο Yvon Garlan παραθέτει τα ακόλουθα: «Κανείς δεν αμφισβητεί ότι την πλειοψηφία των Αθηναίων πολιτών την αποτελούσαν, στην κλασσική εποχή, οι γαιοκτήμονες και ότι οι περισσότεροι απ’ αυτούς εκμεταλλεύονταν οι ίδιοι τα κτήματά τους.
Αυτό ισχύει σίγουρα ακόμα και τον 4ο αιώνα, μετά τις καταστροφές της Αττικής στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου που επέφεραν μια αύξηση της συμμετοχής των αστικών δραστηριοτήτων στην οικονομική ζωή, και ίσως ακόμα κάποια συγκέντρωση έγγειας ιδιοκτησίας».
Σχετικά με αυτό ο Ανδρέας Μήλιος παραθέτει τα ίδια τα λεγόμενα του Αριστοτέλη: «Οι άποροι πολίτες δεν διαθέτουν δούλους και αναγκάζονται να χρησιμοποιούν στις δουλειές τις γυναίκες και τα παιδιά τους». Συνεπώς βλέπουμε ότι οι Αθηναίοι πολίτες και κυρίως οι φτωχότεροι εργάζονταν στα κτήματά τους μαζί με τις οικογένειές τους.
