Oι Έλληνες στην αρχή των ιστορικών χρόνων δεν μιλούσαν όλοι με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.
Τα ελληνικά δεν εκφράζονταν σε ενιαία μορφή στις διάφορες γεωγραφικές περιοχές, αλλά μέσω διαλέκτων. Αυτές κατηγοριοποιούνται σε τρεις θεμελιώδεις ομάδες: α) την ανατολική όπου δεσπόζει η ιωνική-αττική διάλεκτος β) την κεντρική, με κυρίαρχες διαλέκτους την αρκαδοκυπριακή και αιολική γ) την δυτική, με κύρια διάλεκτο την δωρική.
Όπως ήταν φυσικό οι διάλεκτοι αυτοί επηρέασαν τον αρχαίο ποιητικό και πεζό λόγο.
Μάλιστα η επίδραση αυτή φανερώνεται όσο αφορά την αρχαία λογοτεχνία μέσω μιας ιδιαιτερότητας, δηλαδή της σύνδεσης συγκεκριμένων λογοτεχνικών ειδών με συγκεκριμένη διάλεκτο. Οι τέσσερις διάλεκτοι που χρησιμοποίησαν οι αρχαίοι συγγραφείς και ποιητές για να αποτυπώσουν τα πνευματικά δημιουργήματα τους ήταν η ιωνική, η αττική, η δωρική και η αιολική.
Ιωνική και Δωρική διάλεκτος
Οι Ίωνες είναι αυτοί που δημιούργησαν το έπος και μερικά είδη λυρικής ποίησης όπως την ελεγεία, το επίγραμμα και τον ίαμβο. Κύριοι εκπρόσωποι του έπους υπήρξαν οι Όμηρος και Ησίοδος. Στην ελεγεία που αποτελούσε είδος θρηνητικής ποίησης ξεχώρισε ανάμεσα σε άλλους ο Αρχίλοχος από την Πάρο, ο οποίος διακρίθηκε και ως ιαμβογράφος. Ελεγείες επίσης έγραψαν και οι Τυρταίος στην Σπάρτη, ο Σόλων στην Αθήνα και ο Θέογνις στα Μέγαρα.
Το επίγραμμα χρησιμοποιήθηκε κυρίως ως μια σύντομη επιγραφή πάνω σε τάφους που εξυμνούσε τις αρετές του νεκρού. Για το επίγραμμα χρησιμοποιήθηκε το ελεγειακό δίστιχο, δηλαδή ένας στίχος σε δακτυλικό (ηρωϊκό) εξάμετρο κι ένας σε δακτυλικό πεντάμετρο. Ο πιο γνωστός δημιουργός επιγραμμάτων υπήρξε ο Σιμωνίδης ο Κείος. Ανάμεσα σε άλλα σε αυτόν ανήκει το γνωστό επίγραμμα που χαράκτηκε στον τύμβο των εν Θερμοπύλαις πεσόντων « Ω ξειν’ αγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ότι τήδε κείμεθα τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι».
Στην δωρική διάλεκτο γράφονται η χορική ποίηση και το ειδύλλιο. Η χορική ποίηση συνδεόταν με διάφορες θρησκευτικές εορτές που εκτελούνταν από έναν χορό, που έψαλλε και χόρευε με την συνοδεία κιθάρας.
Ο γνωστότεροι ποιητές της χορικής λυρικής ποίησης υπήρξαν ο Πίνδαρος και ο Αλαμάνας, αλλά συναντούμε επίσης τους Βακχυλίδη, Σιμωνίδη και Στησίχορο.
Αιολική και Αττική διάλεκτος
Η μελική ποίηση που απαγγελλόταν από ένα άτομο με συνοδεία λύρας ή αυλού καλλιεργήθηκε στην Λέσβο και γράφηκε ως εκ τούτου στην αιολική διάλεκτο. Εξέχουσα φυσιογνωμία της ποίησης αυτής ήταν η Σαπφώ. Σημαντικός μελικός ποιητής υπήρξε και ο Αλκαίος, επίσης από την Λέσβο, ο οποίος έγραφε περισσότερο ποιήματα πολιτικού περιεχομένου.
Στην αττική διάλεκτο, η οποία βασίστηκε στην ιωνική, κυρίως αποτυπώθηκε ο πεζός λόγος, ο οποίος περιλάμβανε την ιστορία, την ρητορική και το μυθιστόρημα. Όσο αφορά την ιστορία συναντούμε τον Θουκυδίδη να γράφει στην διάλεκτο αυτή επηρεασμένος από τους Ίωνες λογογράφους και τον Ηρόδοτο που έγραψε σε ιωνική διάλεκτο. Αυτοί που δημιούργησαν όμως τον αττικό πεζό λόγο, υπήρξαν οι σοφιστές Γοργίας, ο Λεοντίνος και ο Θρασύμαχος ο Χαλκηδόνιος στην 2η δεκαετία του 5ου αιώνα π.Χ..
Η διάλεκτος αυτή εκτός από τον πεζό λόγο χρησιμοποιήθηκε και στο δράμα (τραγωδία, κωμωδία, σατυρικό δράμα) με εξέχοντες εκπροσώπους τους Ευριπίδη, Σοφοκλή, Αισχύλο και Αριστοφάνη. Ωστόσο τα χορικά σημεία των τραγωδιών αποδίδονταν στην δωρική διάλεκτο.
Το τέλος των διαλέκτων
Οι διάλεκτοι αυτοί σταδιακά έπαψαν να χρησιμοποιούνται διότι υπερίσχυσε στην χρήση η αττική διάλεκτος. Αυτή είχε αρχίσει να ξεχωρίζει από τον 5ο αιώνα π.Χ., καθώς η Αθήνα είχε γίνει η ηγέτιδα δύναμη στον ελληνικό χώρο. Λόγω του γοήτρου της, έφτασε ως την αυλή των Μακεδόνων βασιλέων και έγινε η επίσημη διάλεκτος του μακεδονικού βασιλείου.
Η κυριαρχία των Μακεδόνων πάνω στις πόλεις της νότιας Ελλάδας, της Αθήνας συμπεριλαμβανομένης, στα χρόνια του Φιλίππου Β’ και στη συνέχεια οι κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου μέχρι την Αίγυπτο και την Ινδία εξάπλωσαν την αττική διάλεκτο σε μια τεράστια γεωγραφική έκταση. Έτσι, η διάλεκτος αυτή κατά τους ελληνιστικούς χρόνους απλοποιήθηκε και δέχθηκε επιδράσεις από άλλες γλώσσες και εξελίχθηκε στην λεγόμενη Κοινή των ελληνιστικών χρόνων. Αυτή έγινε η κοινή γλώσσα όλου του κόσμου που ήταν είτε ελληνόφωνος (δηλαδή μιλούσε κάποια διάλεκτο της ελληνικής) είτε αλλόγλωσσος αλλά χρειαζόταν να ξέρει την «ισχυρή» γλώσσα της εποχής.
Γιώργος Καραμαδούκης
