Ο Νικηφόρος Φωκάς δεν εξεδίωξε μόνο από την Κρήτη τους Σαρακηνούς. Μετά τον θάνατο του Αυτοκράτορα Ρωμανού Β’, στέφτηκε Αυτοκράτορας το 963 μ.Χ., νυμφευόμενος την χήρα του Θεοφανώ. Βασική του πολιτική ήταν η εκδίωξη ων Αράβων από την Ανατολή και η ενδυνάμωση της Αυτοκρατορίας μας.
Απελευθέρωσε την Κύπρο, προσάρτησε την Συρία, στο μεγαλύτερό της μέρος ως την Τρίπολη, έδιωξε τους Άραβες από την Κιλικία και προάσπισε τα βυζαντινά συμφέροντα σε ολόκληρη την Ν. Ιταλία. Επί των ημερών του η Αυτοκρατορία επέκτεινε τα σύνορά της έως και πέραν του Ευφράτη ποταμού.
Η κατακτητική εξάπλωση του Ουμαγιαδών Αράβων κατά τον 8ο μΧ αι. συγκαταλέχθηκε ανάμεσα στις μεγαλύτερες της ιστορίας. Με ακατάσχετη φανατική επιθετικότητα τα στρατεύματά τους είχαν στήσει τα λευκά λάβαρά τους από το ανατ. Ιράν μέχρι την Β. Αφρική και την Ισπανία.
Το 825 ο εμίρης της Βορείου Αφρικής Αμπού Χαφς, επικεφαλής 40 πλοίων και 10.000 στρατιωτών έθεσε ως στόχο του την Κρήτη. Αυτή δεν θα ήταν μία ακόμη από τις άπειρες πειρατικές του επιδρομές εναντίον της μεγαλονήσου. Αυτή τη φορά είχε έλθει για να μείνει – η Κρήτη θα γινόταν η νέα πατρίδα του λαού του!
Έκτοτε η Κρήτη βυθίστηκε σε μία νύχτα μακρόχρονης και φρικτής δουλείας, η οποία την απέκοψε από τον κορμό της Ελλήνικής Αυτοκρατορίας.
Οι Σαρακηνοί ίδρυσαν μία νέα πόλη την οποία οχύρωσαν με μία τεράστια τάφρο, η οποία της προσέδωσε και την μεσαιωνική ονομασία της – Χάνδαξ – το σημερινό Ηράκλειο. Η Κρήτη γρήγορα μετετράπη στη μεγαλύτερη αγορά σκλάβων της Μεσογείου, τα κέρδη της οποίας ενδυνάμωναν τον αραβικό στόλο. Μέσα στις επόμενες δεκαετίες ο εξισλαμισμός του νησιού έφθασε σε τέτοιο σημείο ώστε η αραβική γλώσσα και η πίστη είχαν γίνει πλέον συνείδηση για τους υποδουλωμένους κατοίκους του.
Έκτοτε, και μέσα σε διάστημα 84 χρόνων διενεργήθησαν (827-950) 7 εκστρατείες για την ανακατάληψη της νήσου, οι οποίες κατέληξαν σε αποτυχία.
απειθαρχία
Η επιχείρηση του Νικηφόρου Φωκά
Με πρωτοβουλία του πρωθυπουργού Ιωσήφ Βρίγγα προτάθηκε από την σύγκλητο μία ακόμη επιχείρηση ανακατάληψης της μεγαλονήσου με επικεφαλής αυτή τη φορά τον Δομέστικο Σχολών Ανατολής Νικηφόρο Φωκά.
Ο 47χρονος τότε Αυτοκράτορας, καταγόμενος από μεγάλη στρατιωτική οικογένεια της Καπαδοκίας, αποτελούσε υπόδειγμα ανώτατου αξιωματικού και ήταν ήδη ένας από τους κορυφαίους στρατηγούς της αυτοκρατορίας.
Η όλη επιχείρηση αποτελούσε μία τιτάνια συγκέντρωση πολεμικού εξοπλισμού και στρατευμάτων. Ορισμένα θέματα είχαν κυριολεκτικά απογυμνωθεί από στρατιωτικές δυνάμεις για να επανδρωθή ο στόλος, ο οποίος αποτελείτο από 3.310 σκάφη κάθε είδους και 70.000 μάχιμους άνδρες από όλα τα θέματα της Αυτοκρατορίας – 65.000 πεζοί και 5.000 ιππείς.
Η αυτοκρατορική αρμάδα απέπλευσε από την Βασιλεύουσα στα τέλη Ιτου καλοκαιριού του 960 και στις 14 Ιουλίου αποβιβάσθηκε στα βόρεια παράλια της Κρήτης, δυτικά του Χάνδακα. Ο Εμίρης της Κρήτης Αβδ Ελ Αζίζ Εκ Κοτόρμπι, είχε αντιληφθεί ότι οι Έλληνες οργάνωναν κάποια εκστρατεία μεγάλης κλίμακος και προληπτικά είχε ενισχύσει την άμυνα της νήσου, αν και δεν γνώριζε τον αντικειμενικό της σκοπό.
Το χάραμα της 14ης Ιουλίου, καθώς η απόσταση από την κρητική ακτή μειωνόταν, τα βλέμματα όλων ήταν στραμμένα στην έρημη ακτή. Παρόλα αυτά μία σειρά γήλοφων τους έκρυβε την θέα προς το εσωτερικό.
Στο μεσαίο κατάρτι της “Παναγίας Οδηγήτριας”, της ναυαρχίδος στην οποία επέβαινε ο Φωκάς, υψώθηκε το κόκκινο πολεμικό λάβαρο της Αυτοκρατορίας και ο ήχος μίας σάλπιγγας έδωσε το σύνθημα για την απόβαση. Άρχισαν να επελαύνουν προς την ακροθαλασσιά προκειμένου να προλάβουν τους αντιπάλους ασύντακτους, καθώς θα αποβιβάζονταν από τα αποβατικά. Ο Φωκάς όμως, είχε προβλέψει το ενδεχόμενο και δεν αιφνιδιαζόταν από τέτοιες τακτικές. Οι γραμμές των Αράβων διασπάσθηκαν και η αραβική επίθεση αποδιοργανώθηκε πριν καν αρχίσει.
Μετά την ολοκλήρωση της απόβασης χωρίς άλλες εχθρικές ενέργειες, και την εγκατάσταση του αυτοκρατορικού στρατοπέδου έξω από τα τείχη του Χάνδακα ο Φωκάς διέταξε τον αποκλεισμό της καστρόπολης και ολόκληρης της νήσου από μία μοίρα πυρφόρων πολεμικών πλοίων, προκειμένου να αποτρέψει οποιαδήποτε απόπειρα ενίσχυσής της από αραβικές ναυτικές δυνάμεις της Β. Αφρικής. Κατόπιν απέστειλε στο εσωτερικό του νησιού ισχυρή ανιχνευτική δύναμη υπό την ηγεσία του στρατηγού των Θρακησίων Νικηφόρο Παστιλά, με σκοπό να εντοπίσει τις αραβικές δυνάμεις οι οποίες ενέδρευαν σε όλη την έκτασή του, σε κωμοπόλεις και χωριά και θα αναζητούσαν την κατάλληλη ευκαιρία για να επιτεθούν αιφνιδιαστικά.
Παράλληλα, θα λεηλατούσαν τα χωράφια και τους οικισμούς των Αράβων, ώστε να τους προκαλέσουν σε μάχη. Σε αυτή την αποστολή ο Παστιλάς θα είχε υπό την ηγεσία τους Θράκες του, καθώς και τους Ρώσσους μισθοφόρους της Βαραγγιανής Φρουράς, περίφημους για το πολεμικό μένος τους, αλλά και την ροπή τους προς την απειθαρχία.
Η στιγμή της καταστροφής
Κατά τις δύο πρώτες ημέρες της εκστρατείας του το σώμα του Παστιλά κέρδισε κάποιες τοπικές νίκες, αλλά οι μισθοφόροι του άρχισαν να ασχολούνται περισσότερο με τη λαφυραγωγία και να διασκορπίζονται στα γειτονικά χωριά. Όταν συνειδητοποίησε ότι το σώμα του κινδύνευε με διάσπαση, αναγκάσθηκε να τιμωρήσει μερικούς προκειμένου να διατηρήσει την πειθαρχία και την συνοχή του στρατεύματος. Την τρίτη ημέρα ο εχθρός έκανε την εμφάνισή του – 3.000 Άραβες υπό την διοίκηση του Εμίρη της Ταρσού Καραμούντη.
Οι Άραβες υποχώρησαν γρήγορα, χωρίς μεγάλες απώλειες. Ήταν περισσότερο μία αποστολή επιθετικής αναγνώρισης, παρά μία ανοικτή σύγκρουση μεγάλης κλίμακος. Ο Θράξ στρατηγός διέταξε αμέσως συγκέντρωση του στρατεύματος, αλλά το κακό είχε γίνει: σημαντικός αριθμός στρατιωτών απουσίαζαν παρασυρμένοι στη λαφυραγωγία. Αυτοί ήταν και τα πρώτα θύματα. Όταν το κύριο σώμα των 10.000 Αράβων κτύπησε σαν κεραυνός εν αιθρία, οι περισσότεροι από εκείνους είχαν αποθέσει τα όπλα τους παράμερα για να αρπάξουν περισσότερα λάφυρα. Η επέμβαση του Παστιλά, αν και έγκαιρη, δεν κατάφερε να αποτρέψει την καταστροφή. Ο ίδιος με τους ιππείς του πρωτοστάτησε στην ανδρεία.
Παρά τις βαριές απώλειές τους, οι Έλληνες κατάφεραν να διενεργήσουν δύο αντεπιθέσεις κατά των εχθρών, οι οποίοι όμως, διατηρούσαν αμείωτη την πίεσή τους, απωθώντας τους αυτοκρατορικούς ιππείς μέχρι το στρατόπεδό τους. Ο Παστιλάς εκτελούσε πλέον μία τακτική υποχώρηση, έως ότου οι άνδρες του Καραμούντη διέσπασαν την άμυνα των Θρακών και όρμησαν στο στρατόπεδο, γκρεμίζοντας σκηνές και ποδοπατώντας τους φρουρούς. Τα πάντα τελείωσαν όταν ένα αραβικό ξίφος έριξε τον Παστιλά νεκρό. Όσοι επέζησαν κόμισαν την είδηση της καταστροφής στον εξοργισμένο Φωκά. Ο Θράξ στρατηγός ήταν τυχερός που είχε σκοτωθεί στη μάχη, αλλοιώς θα τον είχε σκοτώσει ο Φωκάς με τα ίδια του τα χέρια.
Η πολιορκία
Ήταν μία αναπάντεχη τακτική ήττα η οποία οπωσδήποτε ενεθάρρυνε τους αντιπάλους του, αλλά δεν στάθηκε ικανή να αποκλίνει τον Δομέστικο από το αρχικό του σχέδιο – γνώριζε ότι ο αραβικός κίνδυνος στην ενδοχώρα ήταν μεγαλύτερος από εκείνον των πολιορκημένων στον Χάνδακα. Αμέσως οργάνωσε μία ομάδα έμπιστων αξιωματικών του και Κρητικών οι οποίοι είχαν αυτομολήσει στο ελληνικό στρατόπεδο και γνώριζαν άπταιστα την αραβική. Οι άνδρες αυτοί, μεταμφιεσμένοι σαν Άραβες, μετετράπησαν σε ένα άριστο κατασκοπικό και ανιχνευτικό δίκτυο το οποίο όχι μόνο παρεισέφρησε μέσα στην πόλη, αλλά και εξαπλώθηκε σε όλο τη νησί.
Στο μεταξύ η πολιορκία συνεχιζόταν καθ’ όλο το διάστημα του σκληρού χειμώνα του 960/961. Ο Χάνδακας ήταν έξοχα οχυρωμένος από την πλευρά της θάλασσας, ενώ από την ξηρά προστατευόταν από κάθετους, λείους βράχους. Το σχέδιό του πέτυχε και τον Ιανουάριο του 961 πληροφορήθηκε άμεσα από τους κατασκόπους του ότι η δύναμη των Αράβων της Ν. Κρήτης του Καραμούντη είχε έλθει σε μυστική συνεννόηση με τον Εμίρη του Χάνδακα για την οργάνωση μίας συνδυασμένης νυκτερινής επίθεσης εναντίον των στρατοπεδευμένων ελληνικών δυνάμεων. Το σχέδιο προέβλεπε επίθεση των 40.000 ανδρών του με ταυτόχρονη έξοδο των πολιορκημένων μία προσυμφωνημένη νύχτα και ώρα.
Λόγω της νωπής ακόμα ήττας του σώματος του Παστιλά, μόλις ο Φωκάς πληροφορήθηκε για τις κινήσεις του Καραμούντη αποφάσισε να ηγηθεί ο ίδιος της επίθεσης εναντίον του. Οι 40.000 Άραβες είχαν στρατοπεδεύσει αθόρυβα πίσω από έναν παραπλήσιο λόφο, περιμένοντας να κινηθούν την προσυμφωνημένη ημέρα. Ο Φωκάς όμως, κινήθηκε πρώτος. Ηγούμενος προσωπικά των πιστών σε αυτόν Αρμενιακών θεμάτων, επετέθη μία νύχτα, κατασφάζοντας τους αιφνιδιαστικά. Αφού περικύκλωσε αθόρυβα ολόκληρη την περιοχή, έδωσε το σύνθημα της επίθεσης. Οι ανυποψίαστοι και κοιμισμένοι Άραβες πανικοβλήθηκαν και προσπάθησαν να τραπούν σε άτακτη φυγή, αλλά δεν υπήρχε από πουθενά οδός διαφυγής. Η σφαγή διήρκεσε ελάχιστα και ήταν ολοκληρωτική. Οι Άραβες κατεσφάγησαν μέχρις ενός και έκτοτε τα ίχνη του ίδιου του Καραμούντη χάθηκαν για πάντα.
Καθώς ο απελπισμένος εμίρης Ελ Κοτόρμπι περίμενε μάταια τις οδηγίες του Καραμούντη για την συνδυασμένη τους επίθεση, ένα φρικιαστικό θέαμα έμελλε να του στερήσει ακόμη κι εκείνη την τελευταία ελπίδα. Μετά την αναίμακτη νίκη του ο Αυτοκράτορας είχε διατάξει να κοπούν όλα τα κεφάλια των νεκρών Σαρακηνών και να στηθούν επάνω στους πασσάλους του στρατοπέδου και όσα από αυτά περίσσευαν να εκτοξευτούν με τους καταπέλτες στο εσωτερικό της πόλης. Υποσχέθηκε μάλιστα στους στρατιώτες, από ένα ασημένιο νόμισμα για κάθε αραβικό κεφάλι που θα έφερναν. Ο μακάβριος βομβαρδισμός γέμισε τους δρόμους, τις στέγες, τους κήπους, ακόμα και τα πηγάδια με χιλιάδες ακρωτηριασμένα κεφάλια και μέλη. Η αντίστροφη μέτρηση για την έναρξη της πανώλης είχε αρχίσει…
Απαλλαγμένος πλέον από τον σοβαρότερο κίνδυνο, ο Φωκάς ξεκίνησε πάλι την ανάκτηση της ενδοχώρας.
Η γενική επίθεση
Κατά το διάστημα της ανελέητης πολιορκίας οι έγκλειστοι Άραβες δεν έμειναν άπραγοι. Διενήργησαν συνολικά 7 αιφνιδιαστικές εξόδους κατά των πολιορκητών με την ελπίδα να διασπάσουν τον κλοιό τους, ωστόσο όλες συνετρίβησαν επάνω στις ισχυρές οχυρώσεις των Ελλήνων.
Στις αρχές Μαρτίου 961 σύσσωμο το στράτευμα ήταν πλέον έτοιμο για την τελική έφοδο κατά των του Χάνδακα.
Της γενικής επίθεσης προηγήθηκε πολυήμερος, σφοδρός βομβαρδισμός των τειχών από όλα τα πολιορκητικά μηχανήματα.
Η μεγάλη ημέρα ήρθε στις 7 Μαρτίου. Όλοι οι καταπέλτες άρχισαν να βάλλουν συστηματικά κατά ενός σημείου του τείχους το οποίο υπέδειξε ο ίδιος ο Αυτοκράτορας.
Οι κραυγές θριάμβου των στρατιωτών σηκώθηκαν μέχρι τα ουράνια και τίποτα δεν συγκράτησε την ανθρώπινη πλημμύρα που ξεχύθηκε μέσα από το ρήγμα.
Η σφαγή διήρκεσε 3 ημέρες. Η εκδίκηση είχε καθυστερήσει 136 χρόνια, αλλά ο χρόνος δεν είχε μειώσει τη σφοδρότητά της.
Τουλάχιστον 300 πλοία γέμισαν από λάφυρα και αιχμαλώτους. Το κάστρο και όλα τα τζαμιά του Χάνδακα κατεδαφίσθηκαν και η πόλη επανιδρύθηκε σε νέα θέση. Η μεγαλόνησος επανοικίστηκε εκ νέου από Χριστιανούς Έλληνες και Αρμένιους. Πολλοί πατρίκιοι, άρχοντες και στρατιωτικοί έλαβαν ειδικά προνόμια προκειμένου να εγκατασταθούν μόνιμα εκεί, αποτελώντας πλέον την άρχουσα τάξη του νησιού. Επίσης απεστάλη μεγάλος αριθμός κληρικών και ιεραποστόλων οι οποίοι ίδρυσαν νέες εκκλησίες και άρχισαν συστηματικό εξελληνισμό και εκχριστιανισμό της Κρήτης.
Μετά την επιστροφή στη Βασιλεύουσα τελέσθηκε μεγαλειώδης θρίαμβος στον Ιππόδρομο ενώπιον του Αυτοκράτορα Ρωμανού.
Αναμφίβολα, η ανάκτηση της Κρήτης υπήρξε ένα από τα λαμπρότερα στρατηγικά επιτεύγματα και μία από τις ενδοξότερες σελίδες της ιστορίας μας.
Ο Αυτοκράτορας έλυσε την οκτάμηνη πολιορκία και κατά το δρομολόγιο της επιστροφής σταμάτησε στην Άνδρο όπου ίδρυσε τη Μονή της Παντάνασσας. Η μονή υπάρχει μέχρι σήμερα, όπου φυλάσσονται και διάφορα αντικείμενα τα οποία άφησε εκεί ο Φωκάς ως δωρεές.
