γράφει ο Γιώργος Α. Λεονταρίτης
Για την επέτειο τής 21ης Απριλίου 1967, θα γραφούν και θα ειπωθούν πολλά. Βέβαια, πρέπει να σημειώσουμε, ότι μέχρι τον 20ον αιώνα, η Ιστορία μας έχει να παρουσιάσει 22 στρατιωτικές εκδηλώσεις (επαναστάσεις – κινήματα) και 36 στρατιωτικούς συνδέσμους. Φυσικά, μεταξύ τους όλες αυτές οι οργανώσεις και τα κινήματα, παρουσίαζαν πολλές διαφορές. Κι ακόμα, λίγοι – κυρίως ηλικιωμένοι – θυμούνται, ότι μεταπολεμικά είχε γίνει ένα κίνημα στρατηγών που διήρκησε μόνο λίγες ώρες! Κι αυτό το κίνημα, έγινε από… παρεξήγηση!
Ας γυρίσουμε λοιπόν πίσω στο χρόνο, για να δούμε ένα περίεργο πολιτικό σκηνικό. Εκεί, στα 1950 ο Στρατάρχης Παπάγος είχε μεγάλη αίγλη, τόσο μέσα στις Ένοπλες Δυνάμεις, όσο και στις λαϊκές μάζες. Οι σχέσεις του όμως με τα Ανάκτορα, δεν ήσαν καλές. Και γι’ αυτό, δεν έφταιγε εκείνος, αλλά το Στέμμα. Οι βασιλείς – κυρίως η Φρειδερίκη – δυσανασχετούσαν με το κύρος που είχε ο Στρατάρχης μέσα στον Στρατό, αφού οι Ένοπλες Δυνάμεις βρίσκονταν απόλυτα κάτω από την σκέπη των Βασιλέων. Το 1951 οι προστριβές τού Στρατάρχου με τους αυλικούς, είχαν πυκνώσει. Ο Ολύμπιος πολέμαρχος, που τα ατσάλινα νεύρα του τα θαύμαζε το περιβάλλον του, είχε αρχίσει να γίνεται ευερέθιστος όταν του μιλούσαν για τους αυλικούς και για την βασίλισσα.
Αυτό που δεν συγχωρούσε στην Φρειδερίκη, ήταν η παρεμβολή της στην πολιτική σκηνή. Συγκεκριμένα, δεν της συγχωρούσε, ότι αναμιγνυόταν στις πολιτικές ζυμώσεις. Τον ενοχλούσε σφόδρα, όταν ο πρωθυπουργός ή κάποιος πολιτικός αρχηγός γινόταν δεκτός από τον βασιλέα Παύλο και κατά κανόνα προσερχόταν και η Φρειδερίκη, κι έπαιρνε μέρος ζωηρά στις συζητήσεις των! Κάποτε ο Παπάγος είχε πει: «Όταν εγώ συνομιλώ με τον Βασιλέα, δεν επιτρέπω να παρευρίσκεται και εκείνη, εκτός εάν της παραχωρήσω την άδεια»! Και η Φρειδερίκη ανταπέδωσε την πρόκληση, λέγοντας: «Δεν έχω καμία διάθεση να ακούω τι λέει ο Στρατάρχης…»!
Με τέτοιου είδους διαξιφισμούς, οι σχέσεις Στρατάρχου – Ανακτόρων, οξύνονταν. Ίσως γι’ αυτό, ο Παπάγος αποφάσισε να παραιτηθεί από τον Στρατό, και να κατέλθει στον πολιτικό στίβο. Αλλά τις προθέσεις του, τις κρατούσε μυστικές. Στις 28 Μαΐου 1951 ο Παπάγος πήγε στο γραφείο του πρωθυπουργού Σοφοκλή Βενιζέλου, και του είπε: «Κύριε Πρόεδρε, έρχομαι να αναγγείλω προς την κυβέρνησιν, ότι υποβάλλω την παραίτησίν μου από της θέσεως τού αρχιστρατήγου»! Και στον έκπληκτο πρωθυπουργό εξήγησε, ότι αποχωρούσε από τον Στρατό, για λόγους υγείας, αλλά και για λόγους ευθιξίας. Οι τελευταίοι λόγοι, οφείλονταν στο ότι ο διευθυντής τού Πολιτικού Γραφείου του Βασιλέως, ο Αριστ. Μεταξάς είχε πάει στην Ουάσιγκτον, και σε πολιτικούς και στρατιωτικούς κύκλους, εκφραζόταν εχθρικά για τον Στρατάρχη. Ο πρωθυπουργός Σοφοκλής Βενιζέλος, έκανε τα πάντα για να μεταπείσει τον Παπάγο να παραμείνει Αρχιστράτηγος, αλλά εκείνος στάθηκε αμετάπειστος. Οι στρατηγοί ενόμιζαν, ότι η κυβέρνηση Βενιζέλου ήθελε να απομακρύνει τον Παπάγο, ενώ συνέβαινε ακριβώς το αντίθετο!
Συγχρόνως, οι Βασιλείς εφοβούντο μήπως ο Παπάγος κατέλθει στην πολιτική. Το ενδεχόμενο αυτό τους τρόμαζε, διότι με σίγουρη εκλογική του νίκη, θα γινόταν παντοδύναμος. Ο Παύλος εκάλεσε τον Στρατάρχη σε ακρόαση, κι εκείνος τού εξήγησε τους λόγους τής παραιτήσεώς του, λόγω των «δραστηριοτήτων» του Αρ. Μεταξά στην Αμερική. Τότε ο Παύλος τον ρώτησε, εάν είχε πρόθεση να κατέλθει στην πολιτική. Ο Παπάγος όμως το αρνήθηκε. Όταν λοιπόν έγινε γνωστό ότι ο Παπάγος θα κατέλθει στον πολιτικό στίβο, ο Παύλος εκάλεσε στο γραφείο του τον στρατηγό Θρασ. Τσακαλώτο και τον ερώτησε χωρίς περιστροφές εάν είχε ακούσει για τις προθέσεις τού Παπάγου.
Ο Τσακαλώτος τού απήντησε, ότι αυτό ήταν δικαίωμά του. Εκνευρισμένος ο Παύλος, είπε ότι δεν είχε αυτό το δικαίωμα και του εζήτησε να… συλλάβει τον Στρατάρχη! Εμβρόντητος ο Τσακαλώτος, εδήλωσε κοφτά: «Μεγαλειότατε, αυτό με εμένα, δεν γίνεται…». Τότε ο Παύλος συνήλθε και σταμάτησε την συζήτηση. Τι έγινε όμως με το κίνημα των ολίγων ωρών; Όταν οι στρατηγοί και οι παλιοί του ΙΔΕΑ άκουσαν ότι ο Στρατάρχης παραιτήθηκε από τον Στρατό, ενόμιζαν ότι αυτό ήταν πρωτοβουλία της κυβέρνησης Βενιζέλου! Μία τριμελής αντιπροσωπεία των στρατηγών επήγε στον Στρατάρχη, για να τον μεταπείσει, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Και τότε οι στρατηγοί αποφάσισαν να δράσουν δυναμικά. Ο ταξίαρχος Χρηστέας μαζί με τον αντιστράτηγο Θωμά Πεντζόπουλο, τον ταξίαρχο Στ. Ταβουλάρη, τον συνταγματάρχη Γ. Κουρούκλη, τους συνταγματάρχες Ταμπάκο, Χριστόπουλο, Ζακινθινό, τον αντισυνταγματάρχη Καραμπότσο και άλλους, μαζεύτηκαν στο ΓΕΣ.
Εκεί ο Κουρούκλης, έριξε το σύνθημα: «Να κηρύξουμε τον Παπάγο, πολέμαρχο…»! Ήθελε δηλαδή να πει, να κηρύξουν δικτατορία, επικεφαλής της οποίας θα ήταν ο Παπάγος.
Από την στιγμή εκείνη, το κίνημα είχε εκραγεί. Ο Κουρούκλης με τον Χρηστέα έθεσαν υπό τον έλεγχό τους το λεκανοπέδιο Αττικής, την Φρουρά Θεσσαλονίκης, και τις επαρχιακές Φρουρές. Στο μεταξύ, προσήρχοντο και άλλοι αξιωματικοί πρόθυμοι να στηρίξουν τον Στρατάρχη. Υπήρχε όμως το ερώτημα: Εκείνος πώς θα αντιδρούσε; Ήταν η 31η Μαΐου του 1951. Η κυβέρνηση δεν είχε υποψιαστεί το παραμικρό. Διευθυντής τού τμήματος Ειδήσεων τότε του Ε.Ι.Ρ., ήταν ο δημοσιογράφος Δημ. Πουρνάρας, ο οποίος διεπίστωσε έκπληκτος, ότι το Στούντιο του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών, βρισκόταν κάτω από τον έλεγχο στρατιωτικού αποσπάσματος, και κατάλαβε ότι είχε ξεσπάσει κίνημα.
Ετηλεφώνησε αμέσως στον πρωθυπουργό Σοφοκλή Βενιζέλο που τον άκουσε εμβρόντητος, κι εκείνος με την σειρά του ειδοποίησε τον Παπάγο. Ο Στρατάρχης αφού φόρεσε την στολή του, κατέβηκε από την κατοικία του που ήταν στην Εκάλη, και κατευθύνθηκε αμέσως σε μία αίθουσα των Παλαιών Ανακτόρων, όπου ήσαν μαζεμένοι οι κινηματίες οι οποίοι συζητούσαν, αλλά και διεπληκτίζοντο ζωηρά με φωνές. Τότε εμφανίστηκε ο υπασπιστής τού Στρατάρχου, ο Γωγούσης, ο οποίος τους έδωσε την πρώτη ψυχρολουσία. Ο Στρατάρχης διαφωνούσε με τις πρωτοβουλίες τους! Επεκράτησε χάος, και ακούγονταν διάφορες εξωπραγματικές προτάσεις για δυναμικές λύσεις.
Οι φωνές και οι αντεγκλήσεις, είχαν φθάσει στο κατακόρυφο, όταν ξαφνικά, μία ψυχρή πνοή ανέμου, φύσηξε στην αίθουσα: «Έφθασε ο Στρατάρχης»! Οι φωνές έπαψαν. Ο Παπάγος προχώρησε επιβλητικός, λακωνικός και κατηγορηματικός. Με ήρεμη φωνή, έδωσε την διαταγή: «Να επιστρέψουν τα τμήματα αμέσως στους στρατώνες τους…». Αστραπιαία διετάχθησαν οι λόχοι που κατείχαν τον χώρο προ των Παλαιών Ανακτόρων, να αποχωρήσουν. Ύστερα, ο «μέγας πλάτανος» – όπως αποκαλούσαν τον Στρατάρχη – στράφηκε προς τους κινηματίες: «Με ποιο δικαίωμα σεις κάνετε αυτή την εκδήλωση ; Πιστεύσατε ότι ημπορούσατε να με αναγκάσετε να ανακαλέσω την παραίτησίν μου; Σας πληροφορώ, ότι και εάν υπήρχε κάποια πιθανότης να ανακαλέσω την παραίτησίν μου, τώρα αποκλείεται οριστικώς…».
Οι αξιωματικοί τον κοιτούσαν βουβοί. Ο Χρηστέας δάκρυσε με το ένα μάτι του. Το άλλο το είχε χάσει στο Γράμμο, ως διοικητής Ταξιαρχίας. Ο Παπάγος, πρόσθεσε αυστηρά: «Και τώρα κύριοι δεν σας μένει να κάνετε τίποτε άλλο, παρά να επιστρέψετε στα σπίτια σας…». Το κίνημα της 30ης προς 31 Μαΐου 1951 είχε λήξει άδοξα, χάρις στην επέμβαση τού Παπάγου, ο οποίος διεφύλαξε με το κύρος του, την δημοκρατική ομαλότητα.
Μετά την ματαίωση τού Κινήματος, ο Παπάγος συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό Σοφ. Βενιζέλο, και συμφώνησαν: α) Η εκδηλωθείσα στρατιωτική ενέργεια, θα έπρεπε να αποσιωπηθεί. β) Η παραίτησις τού Στρατάρχου θα έπρεπε να θεωρηθεί οριστική και αμετάκλητος και γ) Για τον κατευνασμό των πνευμάτων και την ησυχίαν του τόπου, θα έπρεπε η διάρθρωσις τής ηγεσίας του Στρατεύματος, μετά την απομάκρυνση τού Παπάγου, να ακολουθήσει την κανονική οδό, και να ανατεθεί η αρχηγία του ΓΕΣ στον αρχαιότερο των αντιστρατήγων, δηλαδή στον Στ. Κιτριλάκη. Οι δε λοιποί Αντιστράτηγοι, να καταλάβουν θέσεις στην στρατιωτική ιεραρχία, βάσει της σειράς αρχαιότητός των.
