του Γιώργου Καραμαδούκη
H εποχή του λίθου διακρίνεται στην Παλαιολιθική, την Μεσολιθική και την Νεολιθική και συνιστά το κυρίαρχο χρονολογικά τμήμα της προϊστορίας του ανθρώπου.
Ο χρόνος έναρξης των εποχών αυτών όμως, ποικίλλει αναλόγως των αρχαιολογικών ευρημάτων που έχουν ανακαλυφθεί στις διάφορες περιοχές του πλανήτη.
Η Παλαιολιθική εποχή ξεκινάει στην γη με την εμφάνιση των πρώτων λίθινων εργαλείων πελεκημένων από τον άνθρωπο που ανήκουν στο Πλειστόκαινο (2,6 εκ. έως10.000 Π.Σ.). Στην Ελλάδα ωστόσο η κατοίκηση χρονολογείται στο 750.000 Π.Σ και συμπίπτει με την άφιξη του Homo erectus, δηλαδή ενός πρωτόγονου αντιπροσώπου ανθρωπίδων, που μπορούσε να προσαρμοστεί σε ψυχρά-εύκρατα κλίματα εκτός της Αφρικής που πρωτοεμφανίστηκε.
Όσο αφορά τις κλιματολογικές συνθήκες διακρίνουμε σχηματισμό παγετώνων στην Πίνδο, υποχώρηση της στάθμης της θάλασσας και ανάδειξη πολυάριθμων τμημάτων ξηράς. Η χλωρίδα παρουσιάζει πλούσια ποικιλία ζωνών βλάστησης λόγω των ευνοϊκών συνθηκών που δημιουργούσαν οι υψομετρικές διαφορές, η γεωμορφολογία και η υδρολογία.
Η παλαιολιθική οικονομία βασίστηκε στην εκμετάλλευση του περιβάλλοντα χώρου και στον νομαδισμό. Η διαθεσιμότητα και η κατανομή των φυσικών πόρων και των πρώτων υλών ασκούσε ουσιαστική επίδραση στον τόπο εγκατάστασης των ομάδων κυνηγών-συλλεκτών όσο και στις μετακινήσεις τους. Οι άνθρωποι εγκαθίστανται κυρίως σε ποτάμιες, λίμναιες και θαλάσσιες περιοχές σε σπήλαια και βραχοσκεπές. Έτσι στον ελλαδικό χώρο συναντούμε ενδεικτικά εγκαταστάσεις σε περιοχές όπως στο σπήλαιο Απήδημα στην Μάνη, στην βραχοσκεπή Μποΐλα στον Βοϊδομάτη ποταμό, στην βραχοσκεπή-σπηλιά Ασπροχάλικο πλησίον του Λούρου ποταμού κ.α.
Στην Μεσολιθική εποχή αποτυπώνεται βασική αλλαγή στο κλίμα, το οποίο γίνεται υγρό και ζεστό, με αποτέλεσμα να ευνοηθεί η βλάστηση. Αλλαγή όμως βλέπουμε και στην χρήση των λίθινων εργαλείων που τώρα τελειοποιούνται στον ελληνικό χώρο. Επίσης ο προϊστορικός άνθρωπος ήδη από το τέλος της Παλαιολιθικής εποχής εξελίσσεται ανθρωπολογικά στον τύπο του Homo sapiens.
Όσο αφορά στις δραστηριότητές του παύει να είναι πλέον μόνο κυνηγός-συλλέκτης και εμφανίζεται να εξημερώνει ζώα και να καλλιεργεί την γη. Επίσης πολύ σημαντικά στοιχεία στον ελληνικό χώρο είναι η παρουσία της ναυσιπλοΐας και η ενασχόληση με την αλιεία. Στο σπήλαιο Φράγχθι βρέθηκε εργαλειακός μικρολιθικός εξοπλισμός σχετιζόμενος με το ψάρεμα. Επίσης ανακαλύφθηκαν χοντρά ψαροκόκαλα τόνων, που αποδεικνύουν την γνώση της αλιείας ανοικτής θαλάσσης.
Πολύ σημαντική ήταν η εύρεση του οψιανού λίθου. Ο λίθος αυτός παραγόταν στο νησί της Μήλου και συνεπώς η ύπαρξή του στο σπήλαιο Φράγχθι φανέρωσε θαλάσσιο ταξίδι από την Μεσολιθική περίοδο. Ωστόσο όπως και στην Παλαιολιθική εποχή ο μεσολιθικός άνθρωπος εξακολουθεί να μένει σε σπήλαια, αλλά φαίνεται πως η κατοίκιση τώρα είναι περισσότερο μόνιμη.
Η πρώιμη νεολιθική βιοτεχνία
Η Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα ξεκινάει από το 6500 π.Χ. και φθάνει στο 3.200 π.Χ. Σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο παρατηρούμε όσο αφορά το φυσικό περιβάλλον ότι σημειώνεται άνοδος της στάθμης της θάλασσας, με αποτέλεσμα μικρές χερσόνησοι να μετατραπούν σε νησιά όπως για παράδειγμα ο Άγιος Πέτρος Αλοννήσου. Σε πολλές περιπτώσεις όμως η επιφάνεια του εδάφους ανέβηκε πολλά μέτρα λόγω διάβρωσης των ορεινών περιοχών και των αλλουβιακών αποθέσεων.
Το κλίμα τώρα διαμορφώνεται στο γνωστό μεσογειακό, όπου συναντάμε βροχερούς χειμώνες και ξηρά, θερμά καλοκαίρια. Αυτό έχει ως συνέπεια και διαφοροποίηση στην χλωρίδα, καθώς συναντάμε πυκνά δάση από βαλανιδιές, φτελιές, μελίες και φουντουκιές στα βόρεια, ενώ στα νότια επικρατεί θαμνώδη βλάστηση.
Μια από τις πιο σημαντικές διαφοροποιήσεις σε σχέση με την μεσολιθική εποχή είναι η συστηματική καλλιέργεια της γης και της εξημέρωσης των ζώων. Αυτό είχε ως συνέπεια την μόνιμη πλέον εγκατάσταση και την δημιουργία οικισμών και μικρών πόλεων. Ο άνθρωπος λοιπόν στον ελληνικό χώρο παύει να είναι κάτοικος των σπηλαίων και διαμορφώνει μέσω της χρήσης ξύλινων δοκαριών, χαλικιών και ορυγμάτων οικίες και αποθήκες.
Σημαντική επίσης είναι η χρήση του πηλού, μέσω του οποίου ο νεολιθικός άνθρωπος δημιουργεί αντικείμενα κεραμικής προς εξυπηρέτηση των καθημερινών αναγκών του. Εμφανίζεται μια πρώιμη μορφή βιοτεχνίας που σχετίζεται με την οικοτεχνία και που αποσκοπεί στην δημιουργία προϊόντων κεραμικής, υφαντικής, καλαθοπλεκτικής, εργαλειοτεχνικής και ναυπηγικής, Τέλος αξιοσημείωτη είναι η εξέλιξη της τεχνολογίας, καθώς στο τέλος της νεολιθικής εποχής στην Ελλάδα αναπτύσσεται η πυροτεχνολογία, μέσω της οποίας κατασκευάζονταν χάλκινα εργαλεία και όπλα.
