γράφει ο Δημήτριος Τσίκας
Διεθνολόγος – Συγγραφέας
Μέσα στὸν Ἰούνιο τοῦ 2025, μακριὰ ἀπὸ τὰ φῶτα τῆς διεθνοῦς ἐπικαιρότητας, ἐξελίσσεται μιὰ ἥσυχη ἀλλὰ βαθιὰ ἀνησυχητικὴ διαδικασία: ἡ σταδιακὴ ἐξαφάνιση τῶν φιννο-οὑγγρικῶν λαῶν τῆς Ρωσικῆς Ὁμοσπονδίας. Ὄχι μέσα ἀπὸ βίαιες διώξεις ἢ καταστολή, ἀλλὰ μὲ πιὸ ὕπουλα καὶ θεσμικὰ μέσα: ἀποψίλωση πολιτιστικῶν δομῶν, φίμωση τῆς μνήμης, ὑπονόμευση τῆς γλώσσας. Ἡ ἐθνοπολιτισμικὴ ὁμογενοποίηση προχωρᾶ σιωπηλά, ἀλλὰ σταθερά.
Χαρακτηριστικὸ παράδειγμα εἶναι τὸ κλείσιμο τοῦ Φιννο-Οὑγγρικοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου στὴ Δημοκρατία του Κόμι. Στὶς 6 Ἰουνίου, τὴν ἐπίσημη Ἡμέρα τῆς Ρωσικῆς Γλώσσας, ἀνακοινώθηκε πὼς τὸ Κέντρο μεταφέρεται στὴ Μόσχα καὶ ἐντάσσεται σὲ ἕνα γενικότερο «Κέντρο Πολιτισμοῦ τῶν Λαῶν τῆς Ρωσίας». Τοπικὰ ἀρχεῖα, προσωπικὸ καὶ δραστηριότητες συγκεντρώνονται πλέον στὴν πρωτεύουσα, διαλύοντας ἕναν θεσμὸ ποὺ λειτουργοῦσε ἀπὸ τὸ 2006 ὡς κόμβος ἔρευνας, διαλόγου καὶ πολιτιστικῆς ἀνταλλαγῆς. Ἡ ἱστοσελίδα τοῦ Κέντρου ἔχει ἤδη κατέβει. Τὸ προσωπικὸ ἀπολύεται. Οἱ πόροι καὶ ἡ πολιτιστικὴ παραγωγὴ ἀπομακρύνονται ἀπὸ τὸν φυσικό τους χῶρο, ὑποταγμένοι σὲ μιὰ νέα ρωσοκεντρικὴ πολιτιστικὴ ἀφήγηση.
Φωτογραφία από την είσοδο του Περιόντικα σημερα, χωρίς ταμπέλες. Οι ταμπέλες εξαφανίστηκαν από την είσοδο στα τέλη του 2024, όταν ξέσπασε το πρώτο σκάνδαλο με τις μειώσεις στην χρηματοδότηση του “Περιόντικα”. Οι ντόπιοι ακτιβιστές και αναλυτές πιστεύουν ότι αυτή η κίνηση είναι σημάδι ότι οι αρχές θέλουν ο οίκος να πάψει να λειτουργεί.
Ἡ ἐπίσημη αἰτιολόγηση μιλᾶ γιὰ «ἐξορθολογισμὸ κόστους». Στὴν πραγματικότητα, ὅμως, πρόκειται γιὰ μιὰ συνειδητὴ στρατηγικὴ κεντρικῆς ἐλέγχου: τὰ πολιτιστικὰ ἱδρύματα τῶν μειονοτήτων πρέπει νὰ ἐνσωματωθοῦν σὲ ἕνα ἑνιαῖο πλαίσιο, ὥστε νὰ πάψουν νὰ λειτουργοῦν ὡς ἀνεξάρτητες φωνὲς ἢ νὰ διατηροῦν ζωντανὲς τὶς ἰδιαίτερες ταυτότητές τους. Ὅ,τι ξεφεύγει ἀπὸ τὴ ρωσικὴ πολιτισμικὴ μήτρα θεωρεῖται ἐν δυνάμει ἀπειλή.
Η Εκκλησία Γιάκκιμα σήμερα. Παρ’ όλο που λειτουργεί ως αρχαιολογικός χώρος και δέχεται επισκέπτες, οι αρχές δεν κάνουν καμία κίνηση να επισκευάσουν ή τουλάχιστον να συντηρήσουν την εκκλησία, ώστε να μην καταστραφεί τελείως.
Παρόμοια εἰκόνα καὶ στὴ Δημοκρατία της Καρελίας. Ἐκεῖ, ὅπου ὁ φιννικὸς πολιτισμὸς ἐπιβίωσε μέσα ἀπὸ τὴ μουσική, τὴ γλῶσσα καὶ τὴν προφορικὴ παράδοση, σήμερα κυριαρχεῖ ἡ ἐγκατάλειψη καὶ ἡ σιωπηλὴ διαγραφή. Ἡ Λουθηρανικὴ Ἐκκλησία της Γιάκκιμα, χτισμένη τὸν 19ο αἰῶνα, παρόλο που ἀποτελεῖ πολιτιστικὸ μνημεῖο, δὲν συντηρείται ἐπαρκῶς μὲ ἀποτέλεσμα τὴν σταδιακὴ καταστροφή της. Τὸ σπίτι τῆς οἰκογένειας Πιμενόβ, σύμβολο τῆς τοπικῆς ἀρχιτεκτονικῆς καὶ μνήμης, ἐρήμωσε. Πολιτιστικὰ τοπόσημα εἴτε ἀπαξιώνονται εἴτε σβήνονται, χωρὶς κανεὶς νὰ λογοδοτεῖ.
Ἀκόμη πιὸ ἀνησυχητικὴ εἶναι ἡ σκόπιμη διαγραφὴ τῆς ἱστορικῆς μνήμης. Στὴ Σόρταβαλα ἀφαιρέθηκαν 452 ὀνόματα Φινλανδῶν στρατιωτῶν ἀπὸ πολεμικὸ μνημεῖο. Στὴν Ἰχάλταλα ἐξαφανίστηκε ἀναμνηστικὴ πλάκα. Ἡ διαγραφὴ τῆς μνήμης δὲν γίνεται μὲ λογοκρισία, ἀλλὰ μὲ ἀπουσία: ἂν ἕνα ὄνομα δὲν εἶναι γραμμένο, εἶναι σὰν νὰ μὴν ὑπῆρξε ποτέ.
Παράλληλα, ἀλλάζει καὶ τὸ νομικὸ πλαίσιο. Μὲ νέο νομοσχέδιο καταργεῖται ὁ ὅρος «μητρικὴ γλῶσσα» γιὰ ὅλους τοὺς λαοὺς τῆς Ρωσίας ἐκτὸς τῶν Ρώσων. Στὴ θέση του μπαίνει ἡ φράση «γλῶσσα τῶν λαῶν τῆς Ρωσίας» — μιὰ οὐδέτερη διατύπωση ποὺ οὐσιαστικὰ ἀποδυναμώνει τὸ δικαίωμα τῶν μειονοτήτων νὰ ἀναγνωρίζονται ὡς γλωσσικὲς κοινότητες μὲ δικά τους μορφωτικὰ δικαιώματα. Ἡ διδασκαλία τοπικῶν γλωσσῶν ὅπως τὰ καρελικά, τὰ βεπσικὰ ἢ τὰ μαρικὰ περιορίζεται ραγδαῖα, καθὼς καταργοῦνται ὧρες διδασκαλίας, δὲν ἐκδίδονται σχολικὰ βιβλία, δὲν ὑπάρχουν ἐκπαιδευτικοί. Ἀκόμη κι ἂν ἡ ἐκπαίδευση ἐπιτρέπεται «στὰ χαρτιά», στὴν πράξη εἶναι ἀνύπαρκτη.
Η πρόσοψη του σπιτιού της οικογένειας Πιμενόβ. Η ταμπέλα γράφει “Μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς “Κατοικία των εμπόρων Πιμενόβ”. Προστατεύεται από το κράτος”, όμως το κράτος το έχει παραμελήσει τελείως.
Ὁ πολιτιστικὸς ἀφανισμὸς συνεχίζεται καὶ στὸν ἐκδοτικὸ χῶρο. Ὁ ἐκδοτικὸς οἶκος «Περιόντικα» στὴν Καρελία, ἀπὸ τοὺς τελευταίους ποὺ ἐκδίδουν βιβλία στὰ τοπικὰ φιννο-οὑγγρικὰ ἰδιώματα, βρίσκεται σὲ οἰκονομικὸ ἀδιέξοδο. Παρὰ τὴ μακρὰ ἱστορία του καὶ τὴ σημασία του γιὰ τὴ διατήρηση τῆς γλώσσας, δὲν λαμβάνει καμία στήριξη. Τὸ προσωπικὸ ἀπευθύνθηκε σὲ θεσμοὺς καὶ ὀργανισμούς, ἀλλὰ ἡ ἀπάντηση ποὺ ἔλαβαν ἦταν «δὲν προβλέπεται αὔξηση στοὺς μισθούς, πέρα ἀπὸ τὴν ὀμοσπονδιακή αὔξηση», κάτι ποὺ βεβαίως δὲν ἀπαντάει στὸ πρόβλημα. Σὰν νὰ ἔχει ἤδη παρθεῖ ἡ ἀπόφαση: αὐτὸ τὸ εἶδος πολιτιστικῆς παραγωγῆς δὲν εἶναι πιὰ ἐπιθυμητό.
Ὅλα αὐτὰ — ἀπὸ τὸ κλείσιμο θεσμῶν, τὴν ἐγκατάλειψη μνημείων, τὴν ἀλλαγὴ στὴ γλῶσσα τοῦ νόμου, μέχρι τὴν ἀπουσία χρηματοδότησης — δὲν εἶναι μεμονωμένες πράξεις. Συνθέτουν ἕνα ἑνιαῖο, μεθοδικὸ σχέδιο. Δὲν μιλᾶμε γιὰ γενοκτονία, ἀλλὰ γιὰ μιὰ ἀργή, θεσμικὰ νομιμοποιημένη ἐθνοκτονία. Οἱ φωνὲς σβήνουν ὄχι μὲ βία, ἀλλὰ μὲ ἀδιαφορία. Οἱ ταυτότητες χάνονται ὄχι μὲ διώξεις, ἀλλὰ μὲ παραλείψεις.
Κατοικία της Οικογένειας Πιμενόβ.
Ἡ διεθνὴς κοινότητα περιορίζεται σὲ ἀόριστες ἐκφράσεις «ἀνησυχίας». Οὔτε πίεση, οὔτε παρέμβαση. Κι ἔτσι, οἱ φωνὲς αὐτῶν τῶν λαῶν — ποὺ γιὰ αἰῶνες διαμόρφωναν τὸ πολιτισμικὸ τοπίο τῆς βόρειας Εὐρασίας — χάνονται μία-μία. Χωρὶς ἦχο, χωρὶς μάρτυρες, χωρὶς ἀνάμνηση.
Ἔτσι σβήνει ἕνας λαὸς τὸν 21ο αἰῶνα: ὄχι μὲ ἐκρήξεις, ἀλλὰ μὲ τὴ σιωπή.
*Εὐχαριστῶ τὴν Jana Tiihonen γιὰ τὶς πληροφορίες ποὺ μοῦ παρεῖχε προκειμένου νὰ συνταχθεῖ τὸ παραπάνω ἄρθρο.
