Η 14η Ιουνίου 1821 είναι η ημέρα που επίσημα καταγράφεται ως η έναρξη της επανάστασης που κράτησε μέχρι το 1830, με ποταμούς αίματος των παλικαριών της, οι αγώνες και οι θυσίες όμως των οποίων κυριολεκτικά ξεπουλήθηκαν από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής, οι οποίες αποφάσισαν ότι το νεοελληνικό κράτος δεν θα έπρεπε να συμπεριλάβει τη μεγαλόνησο… Ολόκληρος ο 19ος αιώνας ήταν μια περίοδος κρητικών επαναστάσεων, που οδήγησαν, με αφορμή τη σφαγή του Μεγάλου Κάστρου, στις 25 Αυγούστου 1898, στην απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό, όχι όμως και στην ένωση με την Ελλάδα, που ήλθε μερικά χρόνια αργότερα, την 1η Δεκεμβρίου 1913.
Ο ξεσηκωμός στο νησί είχε αρχίσει νωρίτερα, από τον Απρίλιο, όταν οργανώθηκαν οι πρώτες συνελεύσεις στα Σφακιά και ακολούθησαν οι πρώτες μάχες με τους Τούρκους. Αλλά την 14η Ιουνίου σημειώθηκε η πρώτη νίκη των χριστιανών κατά των Τούρκων, στο Λούλο Χανίων. Και αυτή την ημέρα ανακήρυξαν οι ίδιοι οι επαναστάτες ως αρχή της επανάστασης, όπως αποδεικνύεται από έγγραφο που θα παρουσιάσομε στη συνέχεια. Στην Κρήτη η έναρξη του αγώνα καθυστέρησε σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα, και κυρίως την Πελοπόννησο καθώς δεν υπήρχαν καν όπλα, ενώ στο νησί οι Τούρκοι αποτελούσαν ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού, που χαρακτηριζόταν από την αγριότητά του
Τιμώντας αυτή την ιστορική επέτειο της έναρξης της επανάστασης του 1821 στην Κρήτη, παρουσιάζομε σήμερα τα γεγονότα της αρχής του κρητικού αγώνα από το χέρι του πλέον έγκυρου ιστορικού των γεγονότων της εποχής, του Καλλίνικου Κριτοβουλίδη, ο οποίος πήρε μέρος στην επανάσταση και ήταν μέλος της Γενικής Συνέλευσης της Κρήτης. Ο Κριτοβουλίδης το 1859 εξέδωσε το έργο «Απομνημονεύματα του περί της αυτονομίας της Ελλάδος πολέμου των Κρητών», και το 1860 «Παράρτημα» του ίδιου έργου, στο οποίο παρουσίασε διάφορα έγγραφα της επανάστασης. Και τα δύο του έργα υπάρχουν τόσο στη Βικελαία Βιβλιοθήκη όσο και στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Παράλληλα, παρουσιάζομε έγγραφα που αφορούν στην αρχή της επανάστασης στο νησί, ανάμεσα στα οποία είναι η πρώτη προκήρυξη της συνέλευσης της Κρήτης, η οποία έχει διασωθεί, και σ’ αυτή γίνεται αναφορά στην 14η Ιουνίου 1821 ως αρχή του κρητικού αγώνα. Ανάλογο προηγούμενο έγγραφο της συνέλευσης δεν υπάρχει ή δεν έχει διασωθεί. Φέρει ημερομηνία 20 Μαΐου 1822, και μαζί μ’ αυτό παρουσιάζομε το ψήφισμα της επόμενης ημέρας από τη Γ.Σ. Μ’ αυτό γινόταν αποδεκτός ο ορισμός του Μιχαήλ Κομνηνού Αφεντούλιεφ ως πρώτου Γενικού Επάρχου του νησιού, ρόλος που ταυτιζόταν όχι μόνο με αυτόν του κυβερνήτης της Κρήτης, αλλά και με την αρχιστρατηγία του αγώνα. Παράλληλα αποφασιζόταν ο διορισμός των μελών της πρώτης κυβέρνησής του. Ενδιαφέρον έχουν οι αγωνιστές που υπογράφουν ως μέλη της Γενικής Συνέλευσης, της πρώτης των πολύχρονων κρητικών αγώνων. Το «Προσωρινόν Πολίτευμα της Νήσου Κρήτης», που είχε ψηφιστεί επίσης την ίδια ημέρα, είχαμε παρουσιάσει τον περασμένο Μάρτιο.
Αντίγραφα των εγγράφων αυτών υπάρχουν στο «Κρητικό Αρχείο» της Εθνολογικής Εταιρείας, ενώ είχαν συμπεριληφθεί στον τρίτο τόμο του έργου του Ανδρέα Μάμουκα «Τα κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος, ήτοι συλλογή των περί την αναγεννωμένην Ελλάδα συνταχθέντων πολιτευμάτων, νόμων και άλλων επισήμων πράξεων, από του 1821 μέχρι τέλους του 1832», που εκδόθηκε στον Πειραιά το 1839, και το οποίο υπάρχει στο Βρετανικό Μουσείο.
πηγή: λάβαρο 21
