συνέντευξη στον Νίκο Θεοδώρου
Με αφορμή τον θάνατο του δημοσιογράφου Χρήστου Πασαλάρη δημοσιεύουμε μία αποκαλυπτική εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στον συνεργάτη της εφημερίδας μας Νίκο Θεοδώρου στην οικία του στο Παλαιό Φάληρο την 29η Ιουλίου 2015. Ο Χρήστος Πασαλάρης σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες και Ιατρική στην Αθήνα και Δημοσιογραφία στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και ως γνωστόν ξεκίνησε την δημοσιογραφική του καριέρα ως αριστερός στον «Ριζοσπάστη» σαν αρχισυντάκτης και αθλητικός συντάκτης το 1946. Ο πατέρας του είχε ενεργό δράση στο γαλλικό σοσιαλιστικό κίνημα και η μητέρα του, που γεννήθηκε στο Μοναστήρι, ήταν κόρη του Μακεδονομάχου Ναούμ Κωνσταντινίδη, οπλαρχηγού του Παύλου Μελά.
Σύζυγός του ήταν η ζωγράφος Λούη Σηλυβρίδου-Πασαλάρη. Στα χρόνια της κατοχής, ο Χρήστος Πασαλάρης συμμετείχε στον παράνομο Τύπο της Αντίστασης με το ψευδώνυμο «Αλέξης». Φυλακίστηκε από τους Γερμανούς στο Γουδί και στο Χαϊδάρι και από το 1946 ως τα τέλη του 1950, μαζί με τους Μίκη Θεοδωράκη, Θανάση Κανελλόπουλο, Κώστα Δεσποτόπουλο, Γρηγόρη Μπιθικώτση, Γιάννη Βούλτεψη και άλλους εξορίστηκε στην Μακρόνησο.
Κύριε Πασαλάρη αφού σας ευχαριστήσω που δεχτήκατε να μου μιλήσετε θα ήθελα να μου πείτε κατ’ αρχήν για τους γονείς σας και τα παιδικά σας χρόνια.
Γεννήθηκα στις 14 Ιουλίου του 1925. Είναι η ημερομηνία που με κυνηγάει σε όλη μου τη ζωή. Όπως θα γνωρίζεις Νίκο στις 14 Ιουλίου του 1789 έγινε η Γαλλική Επανάσταση. Εγώ γεννήθηκα στα Εξάρχεια. Η ημερομηνία αυτή με κυνηγάει… γιατί ο πατέρας μου ζούσε στη Γαλλία πολλά χρόνια και με μεγάλωσε με την ιδέα της Γαλλικής Επανάστασης. Λατρεύω τη Γαλλία και την Επανάσταση γενικώς και μέχρι τώρα στα ενενήντα μου είμαι ένας ανατρεπτικός τύπος. Όλα τα άλφα τα έχω εγώ, ανατρεπτικός, αρνητικός, αντισυμβατικός και λίγο αντιδημοκράτης γιατί η δημοκρατία καταντάει ορισμένες φορές χειρότερη από τον ολοκληρωτισμό και την τυραννία.
Εν πάσει περιπτώσει αυτό είναι άλλη ιστορία. Οι γονείς μου ήταν ανατρεπτικοί και αγωνιστές. Ο πατέρας μου όταν ήταν εννέα χρονών παιδί το έσκασε από το σπίτι του γιατί η μητέρα του ήταν πολύ θρήσκα και είχε ένα δωμάτιο γεμάτο εικόνες, Παναγίες, Χριστούς, αγίους κτλ. Το καλοκαίρι πιάνανε κοριούς οι εικόνες και τον τρώγανε. Σηκώνεται ένα βράδυ λοιπόν και βάζει φωτιά το δωμάτιο, καήκαν όλα και δεν έμεινε τίποτα, το σκάει και πάει στον Πειραιά όπου χώνεται λαθραία σε ένα καράβι και τον βγάζει στη Μασσαλία! Εννέα χρονών ήταν. Στη Μασσαλία που ήταν χώνεται σε ένα τραίνο και τον βγάζει στο Παρίσι. Μπήκε μέσα σε ένα αρχοντικό σπίτι, έμεινε κάτω από τις σκάλες και το πρωί τον βρήκε ο Γάλλος, ο ιδιοκτήτης του σπιτιού και τον μάζεψε. Του έδωσε να φάει και τον πήρε στη δουλειά του. Ο Γάλλος ήταν σχεδιαστής μόδας και του έμαθε τη δουλειά σιγά- σιγά και με τον καιρό, με τα χρόνια, ο πατέρας μου γίνεται συνεταίρος του. Η μητέρα μου ήτανε από το Μοναστήρι της Μακεδονίας και ήτανε εγγονή του Ναούμ Κωνσταντινίδη που ήταν οπλαρχηγός του Παύλου Μελά. Σκοτώσανε τον πατέρα της οι Βούλγαροι και μάζεψε την μάνα μου η Ναταλία Μελά, η χήρα του Παύλου Μελά.
Ποια η άποψή σας για την περιουσία αλλά και τον θάνατο;
Είμαι ευχαριστημένος, είμαι δικαιωμένος διότι δεν έχω καμία περιουσία και ιδιοκτησία. Δεν έχω τίποτα, ούτε σπίτι, ούτε αυτοκίνητο, τίποτα. Διδάσκω στους μαθητές μου, διότι εδώ και δέκα χρόνια διδάσκω, και δύο πράγματα τους τονίζω. Πρώτον να μη φοβούνται το θάνατο και δεύτερον να μη λατρεύουν το χρήμα. Αν αυτά τα δύο τα πετύχετε θα γίνετε ελεύθεροι δημοσιογράφοι, αυτό τους διδάσκω. Πολλοί σήμερα βέβαια είναι εκατομμυριούχοι γι’ αυτό και δεν υπάρχει δημοσιογραφία.
Τι έχετε να πείτε για τα κινήματα πριν το 1940.
Όλα αυτά τα έζησα ως πιτσιρίκος. Έμενα στην οδό Μιλτιάδους. Η Ελλάδα αναδεικνύει πολιτικούς οι οποίοι σε πρώτη προτεραιότητα έχουν την καρέκλα, την αρχή. Την εξουσία δηλαδή και σε δεύτερη μοίρα την πατρίδα. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής μου έλεγε, ότι εγώ (ο Καραμανλής) ξεπέρασα κατά πολύ τον Ελευθέριο Βενιζέλο, διότι εγώ δεν έκανα κίνημα ποτέ στη ζωή μου, καταλόγιζε στον Βενιζέλο το κίνημα του 1935 το οποίο έκανε μαζί με τον Πλαστήρα.
Χωρίς Μεταξά θα είχαμε κατοχή από την πρώτη ημέρα
Ποια η γνώμη σας για τον Ιωάννη Μεταξά;
Σπουδαίος πολιτικός, ορθά είδε ότι δεν έπρεπε να γίνει η Μικρασιατική Εκστρατεία. Δεν τον άκουσαν. Τώρα, το τι έπραξε αργότερα με την 4η Αυγούστου του 1936 αυτό είναι άλλο θέμα. Εμένα ο πόλεμος με βρήκε στη Πλάκα, ήμουν μαθητής τότε και το πρωί χτυπήσανε οι σειρήνες και όπως ήμουν ενθουσιώδης μάζεψα τους συμμαθητές μου και καίγαμε τις σημαίες της Ιταλικής πρεσβείας.
Όλη τη διάρκεια του πολέμου έβγαζα μία αντιστασιακή μαθητική εφημερίδα που ήταν χειρόγραφη, είχα κάνει και μία οργάνωση την Σοσιαλιστική Οργάνωση Νέων. Καθόμουν όλη τη νύχτα και έγραφα άρθρα, ειδήσεις, χρονογραφήματα για να γεμίσει η εφημερίδα. Από μικρός είχα το μικρόβιο να γράφω. Στο άκουσμα του πολέμου ο λαός δεν φοβήθηκε. Πανηγύριζαν όλοι. Φόβος μηδέν και ηρωισμός απίστευτος. Όπως έλεγε το τραγούδι με το χαμόγελο στα χείλη, αυτό ήταν και η αλήθεια. Πολεμούσαν με το χαμόγελο.
Το «ΌΧΙ» το είπε ο Μεταξάς και αυτά που λένε οι αριστεροί τώρα είναι… ο Μεταξάς το είπε και μπράβο του και έτσι έμεινε στην ιστορία. Θα μπορούσε να μη το πει. Λένε τώρα ότι το είπε ο λαός, αν δεν έλεγε «ΌΧΙ» τι θα γινόταν; Αν έλεγε ναι περάστε κύριε, θα είχαμε κατοχή από την πρώτη ημέρα. Μετά ακολούθησε ο Ζαχαριάδης με την πρώτη επιστολή και όλος ο λαός έκανε αγώνα.
Ο Μεταξάς τα τέσσερα έτη που ήταν στην εξουσία προσέφερε πολλά. Δεν προσέφερε ελευθερίες. Ευτυχώς που δεν προσέφερε ελευθερίες και έκανε νοικοκυριό. ΙΚΑ, οκτάωρο εργασίας, αυτά είναι έργα δικά του τα οποία έμειναν στην ιστορία. Η Ελλάδα από την αρχαιότητα έχει εναλλαγές τυραννίας-δημοκρατίας. Χάλαγε η μία, το έφτιαχνε η άλλη. Τα χαλούσε η δημοκρατία τα έφτιαχνε η τυραννία, τα νοικοκύρευε πράγμα το οποίο χρειάζεται και σήμερα. Όταν πέθανε ο Μεταξάς έκλαιγε ο κόσμος, απογοητεύτηκε και λέει που πάμε τώρα. Ακολούθησε ο Αλέξανδρος Κορυζής μετά, ο οποίος αυτοκτόνησε με δύο σφαίρες… όλοι οι θάνατοι των Ελλήνων πολιτικών έχουνε τρωτά σημεία. Του Μεταξά, του Παπάγου και τελευταία του Χριστόδουλου. Για μένα του την φυτέψανε την αρρώστια, έτσι πιστεύω εγώ. Γι’ αυτό τώρα ο Ιερώνυμος είναι καλό παιδί!
Είχατε ενταχθεί στην ΕΟΝ;
Ναι και ο πατέρας μου, μου τις έβρεχε όταν πήγαινα στην ΕΟΝ και για να γλιτώσω αναγκάστηκα και πήγα να γραφτώ σε δύο τομείς, της Πλάκας και των Εξαρχείων.
Οι κομμουνιστές εχθρεύονταν τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις
Πως ζήσατε την κατοχή;
Αρχίζω την αντίσταση όπως ανέφερα πριν. Είμαστε 28 παιδιά, της Πρώτης Γυμνασίου όλοι, και αρχίζουμε και πληθαίνουμε. Γράψε κι εμένα, γράψε κι εμένα, κι εμένα και γινόμαστε καμιά πενηνταριά παιδιά. Δεν είχαμε ταυτότητα και ιδεολογία σοσιαλιστική, απλώς λέγαμε Σοσιαλιστική Οργάνωση Νέων, αλλά πατριωτική.
Οι καινούργιοι που είχαν έρθει ήταν βαλτοί από το ΕΑΜ νέων και αυτός που ζήτησε να γίνει συνέλευση ήταν ο Κώστας Μανωλικίδης, ιδρυτικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ αργότερα. Θέλανε τότε να κάνουμε συνέλευση για να συγχωνευτούμε όλοι με το ΕΑΜ νέων. Εμείς τους είπαμε όχι και τους προτείναμε αν θέλετε να συνεργαστούμε. Να κάνουμε ψηφοφορία και όλοι αυτοί οι καινούργιοι που είχανε έρθει ψηφίσανε να πάμε στο ΕΑΜ νέων!
Για μένα ως δημοσιογράφο ας πούμε μου ανέθεσαν να βγάζω την παράνομη εφημερίδα «Μαθητική Φωνή» στον πολύγραφο. Εκεί άρχισε και η σταδιοδρομία μου. Το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ δεν έβλεπε με καλό μάτι τις υπόλοιπες αντιστασιακές οργανώσεις και δεν ήθελε να δυναμώνουν γιατί ήθελε την κυριαρχία, όπου και την είχε. Δεν ήθελε να ξεφυτρώνουν άλλες οργανώσεις γιατί τις περισσότερες τις χρηματοδοτούσε ο Τσώρτσιλ, η Αγγλία. Το ΕΑΜ νέων επηρεαζόταν από την Μόσχα, την Σοβιετική Ένωση και ήθελε να είναι μόνο του… Από την κατοχή θυμάμαι φυλακές, εξορίες και εκτελέσεις.
Τι πιστεύετε ότι ευθύνονται για τα Δεκεμβριανά του 1944;
Μπορούσαμε να τα είχαμε αποφύγει, φταίει βέβαια το ΚΚΕ παρόλο που ήξεραν ότι ο Τσώρτσιλ με τον Στάλιν τα είχανε βρει και η Ελλάδα ήτανε κατά 90% δοσμένη στην Αγγλία, παρόλο που το ξέρανε αυτό θέλανε να δείξουν στη Μόσχα ότι εμείς είμαστε μαζί σας, το ΕΑΜ είναι παντοδύναμο και θα κάνουμε την Ελλάδα Λαϊκή Δημοκρατία.
Ο Στάλιν κράτησε ουδέτερη στάση, δηλαδή τήρησε την συμφωνία που είχε κάνει με τον Τσώρτσιλ και πούλησε τους Έλληνες κομμουνιστές φανερά. Επίσης ένα άλλο θανάσιμο λάθος του ΚΚΕ και του Ζαχαριάδη ήταν η αποχή από τις εκλογές του 1946. Εγώ τότε ήμουνα στο Ριζοσπάστη και εκείνο το βράδυ έφευγε ο Καραγεώργης που ήταν διευθυντής τότε και στις 10 το βράδυ πλακώνει ο Ζαχαριάδης στη Στοά Πάππου που ήτανε τα γραφεία τότε, τα διαλύει όλα και στην πρώτη σελίδα βάζει τη λέξη ΑΠΟΧΗ! Εγώ διατάσσω λέει. Επέλεξε την αποχή που το ΚΚΕ ήταν παντοδύναμο τότε και σε εκείνες τις εκλογές η Αριστερά θα έβγαζε τουλάχιστον 100 βουλευτές. Επέλεξε την αποχή για να φτιάξει το αντάρτικο, τον ΔΣΕ κτλ. Είχε στο μυαλό του ότι η Ελλάδα μπορούσε να γίνει Λαϊκή Δημοκρατία.
Όταν τον αντίπαλό σου τον έχουν αγκαλιάσει οι μεγάλες δυνάμεις Αμερική και Αγγλία εσύ πως θα νικήσεις; Έκανε τρομερά λάθη ο Ζαχαριάδης. Μόνος του πήρε την απόφαση για την αποχή και δεν ρώτησε ούτε ΚΚΕ, ούτε Μόσχα, ούτε κανέναν. Για να δείτε τι τύπος ήτανε ο Ζαχαριάδης, ένα απόγευμα, κάπου στο 1947, ήμουνα στο Ριζοσπάστη και καθόμουνα στο παράθυρο στη Χρήστου Λαδά και απέναντι ήτανε ο Ζαχαριάδης και κάτι διάβαζε. Κάτω στο δρόμο ήτανε ο Καραγεώργης με την γυναίκα του Μαρία και τη φίλησε για να την χαιρετήσει. Τους είδε ο Ζαχαριάδης και κάλεσε σε απολογία τον Καραγεώργη και του έκανε επίπληξη επειδή φίλησε γυναίκα στο δρόμο! Τέτοιος τύπος ήτανε ο Ζαχαριάδης. Ο Ζαχαριάδης ήτανε ένας κομπλεξικός όπως και οι περισσότεροι τότε. Δεν ήτανε δημοκράτης και ήτανε πιστός στη Σοβιετική Ένωση.
Μας χτυπούσαν μετανοημένοι αριστεροί
Μιλήστε μου για την εξορία σας στην Μακρόνησο, τι εμπειρίες έχετε από εκεί;
Εγώ κρυβόμουνα και ένας συγγενής φοβότανε πολύ που φιλοξενούσε έναν αντιστασιακό και όταν εγώ σηκώθηκα ένα βράδυ και πήγα σπίτι μου στο Παγκράτι να δω την μάνα μου ειδοποίησε την ΕΣΑ και εκεί που πήγαινα στη μάνα μου με βουτήξανε. Φάγαμε όσες φάγαμε και από εκεί με στείλανε στη Μακρόνησο.
Μία ημέρα χειμώνας τώρα στη Μακρόνησο ήρθε το καΐκι με καμιά εκατοπενηνταριά κρατούμενους και εκεί για να τους αναγκάσουν να υπογράψουν δήλωση μετάνοιας τους πετάγανε στη θάλασσα και όταν βγαίνανε έξω τους αρχίζανε το ξύλο και επειδή ήτανε βρεγμένοι το ξύλο πονούσε πάρα πολύ.
Όσοι δεν υπογράφανε ελάτε από εδώ, εσείς που υπογράψατε πάτε από εκεί. Μέσα σ’ αυτούς ήταν και ο Μίκης Θεοδωράκης ο οποίος στην αρχή αρνήθηκε να υπογράψει αλλά μετά βέβαια υπέγραψε. Εγώ ήμουνα στο λόχο ειδικοτήτων επειδή ήμουνα τάχα μου μαραγκός. Ο Μίκης έφαγε πολύ ξύλο. Αυτοί που χτυπάγανε, οι βασανιστές ήταν πρώην αριστεροί. Μετανιώσανε και για να το δείξουνε ρίχνανε πολύ ξύλο.
Το 1952 πως είδατε την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη;
Το 1952 ήμουνα στην εφημερίδα Φιλελεύθερος, του Πλαστήρα, τον υποστήριζε. Αρχισυντάκτης ήμουνα και είδα την εκτέλεση του Μπελογιάννη ως ένα φοβερό γεγονός που δεν έπρεπε να είχε συμβεί. Ο Πλαστήρας ήταν πάντα ένας καθαρός δημοκράτης και επαναστάτης ο οποίος ορισμένες φορές αναγκάστηκε να συμβιβαστεί με το σύστημα, όπως γίνεται πάντα.
Τι έχετε συμπεράνει από την πρώτη Πρωθυπουργία του Κωνσταντίνου Καραμανλή μετά το θάνατο του Αλέξανδρου Παπάγου.
Ήταν μία καλή επιλογή των Ανακτόρων και των Αμερικανών. Ήταν καθαρά επιλογή της Φρειδερίκης η οποία είχε πολύ μυαλό και μόρφωση. Τον επέβαλε στον Παύλο γι’ αυτό και τσακώθηκαν μετά γιατί δύο ισχυρές προσωπικότητες όπως ήταν η Φρειδερίκη και ο Καραμανλής δεν κάνανε μαζί.
Ήταν μία καλή κίνηση των ανακτόρων τότε που εξελίχθηκε όμως σε καβγά και διχόνοια γιατί ο Καραμανλής έκανε το δικό του. Δεν ισχύει αυτό που λένε ότι τον βάλανε Πρωθυπουργό για να θάψει το κυπριακό. Το κυπριακό μεθοδεύτηκε όταν φάγανε τον Παπαδόπουλο και βάλανε τον Ιωαννίδη το 1973.
