του Γιώργου Καραμαδούκη
Στην φιλοσοφία έχουν καθιερωθεί οι όροι των δημιουργιστών και των αντιδημιουργιστών για να χαρακτηρίσουν τα δυο αντιμαχόμενα στρατόπεδα σε σχέση με την απαρχή ή όχι του σύμπαντος από το Θεϊκό στοιχείο.
Δημιουργιστές ήταν οι φιλόσοφοι εκείνοι που δεν πίστευαν στο τυχαίο σχηματισμό του φυσικού κόσμου, αλλά πως αυτός έχει δημιουργηθεί από μια ανώτερη αρχή, από την Θεία πρόνοια. Για τους δημιουργιστές τα πάντα έχουν κάποια αιτία και γίνονται για την τέλεση κάποιου σκοπού. Στον αντίποδα τους βρίσκονταν οι λεγόμενοι αντιδημιουργιστές.
Σκεπτικιστές και Ατομικοί φιλόσοφοι
Η σχολή των Σκεπτικιστών κήρυσσαν πως αντικειμενική γνώση δεν υπάρχει, καθώς τόσο οι αισθήσεις όσο και η νόηση δεν είναι αρκετές για να διατυπώσουν γενικές αλήθειες. Σε αυτήν λοιπόν την αμφισβήτηση αναφέρεται ο Κικέρων όταν ομιλεί για τους σκεπτικιστές που αρνούνται να δεχθούν δογματικά την ύπαρξη της Θείας σκοπιμότητος στην δημιουργία της φύσεως: «Αυτοί οι σκεπτικιστές, ωστόσο, εκφράζουν αμφιβολίες σχετικά για τον ίδιο τον κόσμο από τον οποίο προέρχονται όλα τα πράγματα και έχουν την αρχή τους, και συζητούν το αν αποτελεί προϊόν τυχαίο, ή αναγκαίο, ή κάποιας Θείας σκοπιμότητας ή εμπνεύσεως».
Οι αντιδημιουργιστές οι οποίοι αμφισβητούσαν την Θεϊκή απαρχή του κόσμου, πολύ πιθανό να επηρεάστηκαν και από τους υλιστές φιλοσόφους, που προσπάθησαν να επεξηγήσουν υλιστικά τον κόσμο. Ο Δημόκριτος εκφράζει επιφυλάξεις έναντι της αίσθησης και της αξιοπιστίας της: «Συμβατικό είναι το γλυκό και το πικρό, συμβατικό το ζεστό και το κρύο, συμβατικό και το χρώμα. Αληθινά είναι τα άτομα και το κενό». Γενικός η ατομική θεωρία απορρίπτει την γέννηση και την φθορά των όντων και αποπειράται να εξηγήσει τις αλλαγές που παρατηρούνται στον κόσμο ως αποτέλεσμα αναδιατάξεων των συστατικών και των αναλλοίωτων στοιχείων των πραγμάτων. Αυτό βεβαίως ερχόταν σε αντίθεση με τις απόψεις των δημιουργιστών, οι οποίοι πίστευαν στην Θεϊκή απαρχή των όντων, δηλαδή στην γέννησή τους από κάποια ανώτερη οντότητα. Πέραν τούτου οι θιασώτες της ατομιστικής θεωρίας πίστευαν στις τυχαίες συγκρούσεις και στους τυχαίους διαχωρισμούς των ατόμων, βάσει των οποίων σχηματίζεται η ύλη.
Λουκρήτιος και Κικέρων
Αυτή η βιοθεωρία που δεν αποδέχεται την ύπαρξη της Θεϊκής αρχής του κόσμου και της τελεολογικής θεωρήσεώς του, αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στις απόψεις του Λουκρητίου. Ο Λουκρήτιος λέγει εμφατικά: «Τίποτα στο σώμα μας δεν δημιουργήθηκε ώστε να μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε, δεν υπήρχε όραση πριν γεννηθεί το φως των ματιών, ούτε ομιλία προτού υπάρξει η γλώσσα αντίθετα η γλώσσα προϋπήρχε πολύ καιρό πριν από τον λόγο, και τ’ αυτιά πολύ πριν από το άκουσμα του ήχου∙ και με δυο λόγια, όλα τα μέλη υπήρχαν, νομίζω, πριν από την χρήση τους. Δεν μπορεί λοιπόν να δημιουργήθηκαν με σκοπό να χρησιμοποιηθούν».
Αυτό βεβαίως έρχεται σε αντίθεση με την κοσμοθεωρία του Κικέρωνος. Ο Λατίνος φιλόσοφος αρνείται τον παράγοντα της τύχης στην δημιουργία της φύσεως, καθώς όλα τα πράγματα σε αυτήν πηγάζουν από κάποια αιτία και εξυπηρετούν κάποιο σκοπό.
Αυτό τον αποκλεισμό της τύχης μας το φανερώνει στο χωρίο: «Όταν κοιτάς ένα ηλιακό ή ένα υδραυλικό ρολόι, συμπεραίνεις ότι λέει την ώρα με βάση την τεχνική και όχι τυχαία».
