Στην αρχή της νέας κοινοβουλευτικής περιόδου, ο Χάρης Κατσιβαρδάς βουλευτής του κόμματος Σπαρτιάτες σε ομιλία του έδωσε την ιδεολογική ταυτότητα του συγκεκριμένου κόμματος, που είναι ο Συνταγματικός Πατριωτισμός. Ποια είναι όμως η ιδεολογία του Συνταγματικού Πατριωτισμού και τι πρεσβεύει αυτός; Για πολλούς η έκφραση Συνταγματικός Πατριωτισμός ηχεί ως οξύμωρο σχήμα, εμπεριέχει δύο όρους οι οποίοι δύσκολα μπορούν να συμβιβαστούν μεταξύ τους. Το Σύνταγμα χρησιμεύει για να θέτει όρους και να περιορίζει την πολιτική, την κρατική εξουσία και να την καθιστά απρόσωπη, ο δε πατριωτισμός είναι ένα συναίσθημα που λειτουργεί ως μία δύναμη η οποία κινητοποιεί άνδρες και γυναίκες για την επίτευξη πολιτικών στόχων υποβάλλοντας τους σε προσωπικές θυσίες.
Ο Συνταγματικός Πατριωτισμός είναι μία έννοια σύμφωνα με την οποία η πολιτική δέσμευση πρέπει να επικεντρώνεται στους κανόνες και τις αξίες και συγχρόνως στις διαδικασίες ενός φιλελευθέρου δημοκρατικού Συντάγματος. Η θεωρία του Συνταγματικού πατριωτισμού διαφέρει από τον Εθνικισμό αλλά και από τον τον ρεπουμπλανικό πατριωτισμό όπως γίνεται αντιληπτός στην ιστορία της ευρωπαϊκής πολιτικής σκέψης. Ο Συνταγματικός Πατριωτισμός είναι μία πολιτική θεωρεία η οποία δεν είναι αποδεκτή από όλους και χαρακτηρίζεται από την μαχητικότητα της ενάντια στους εχθρούς της δημοκρατίας.
Τα Συντάγματα αποτελούν υποτίθεται ένα σημείο ισορροπίας που μας δείχνει ένα συγκεκριμένο συσχετισμό πολιτικών δυνάμεων, που προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα και συμφέροντα. Ο πατριωτισμός από την άλλη πλευρά για το κοινό συμφέρον είναι δυνατόν να συνηγορεί σε πράξεις που περιορίζουν τα πολιτικά και κάποια ατομικά δικαιώματα προς όφελος της πατρίδος αλλά και του έθνους.
Ο Συνταγματικός Πατριωτισμός εμπεριέχει μία μορφή δέσμευσης στις αξίες (αν υπάρχουν αυτές) και διαδικασίες που εμπεριέχουν τα φιλελεύθερα δημοκρατικά Συντάγματα. Διατηρεί την πίστη του ατόμου σε κάτι υπέρτερο από την επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος, απαιτεί θυσίες για την εκπλήρωση σκοπών που υπερβαίνουν το ατομικό συμφέρον, σκοπών που ταυτίζονται με την εκπλήρωση των ιδεωδών του φιλελεύθερου δημοκρατικού Συνταγματισμού. Προσφέρει ένα όραμα που διαφοροποιείται από το αντίστοιχο του εθνικισμού, του κοσμοπολιτισμού και του ρεπουμπλικανικού πατριωτισμού. Ωστόσο, η έννοια του Συνταγματικού πατριωτισμού δεν είναι καθολικά αποδεκτή.
Ο Συνταγματικός Πατριωτισμός επινοήθηκε στην Μεταπολεμική Γερμανία και είναι μια πολιτική θεωρεία κατάλληλη για συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα και ουσιαστικά είναι μία μορφή μεταπολεμικής δέσμευσης για γεγονότα που συνέβησαν κατά την διάρκεια το Β’ Μεγάλου Ευρωπαϊκού Πολέμου. Αυτός ο Συνταγματικός Πατριωτισμός χαρακτηρίζεται από δύο στοιχεία τη μνήμη (αυτοκριτική ανάμνηση του ολοκαυτώματος, και την μαχητικότητα ενάντια στους εχθρούς της δημοκρατίας (δημοκρατίας της Βαϊμάρης). Ο Συνταγματικός Πατριωτισμός εμφορείται από μια δέσμη κανόνων που αποτελούν έκφραση οικουμενικών αρχών (δικαιώματα), εμπλουτίζεται όμως και ενισχύεται από συγκεκριμένες εμπειρίες και ανησυχίες. Οι τελευταίες συμπυκνώνονται σε δύο αντιθέσεις έναντι των οποίων ο Συνταγματικός Πατριωτισμός προσδιορίζεται αρνητικά: την αντίθεση με τα δεινά του παρελθόντος και την αντίθεση της δημοκρατίας στις απειλές που αμφισβητούν τον αξιακό της πυρήνα.
Η διαπίστωση αυτή σημαίνει ότι ο Συνταγματικός Πατριωτισμός είναι ένα κράμα οικουμενικών αρχών και πραγματολογικών δεδομένων που έχουν σχέση με μια συγκεκριμένη πολιτική κοινότητα. Ωστόσο και η μνήμη και η μαχητικότητα, τα οποία αποτελούν τα στοιχεία που προσδιορίζονται σε αναφορά με συγκεκριμένα ιστορικά συγκείμενα, είναι στοιχεία τα οποία έχουν μια εγγενή σύνδεση με τον οικουμενιστικό πυρήνα του Συνταγματικού Πατριωτισμού.
Η εκδοχή του Χάμπερμας
Χαρακτηριστική ως προς αυτό είναι η εκδοχή του Γιούργκεν Χάμπερμας για τον Συνταγματικό Πατριωτισμό, η οποία εμφανίστηκε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της αποκαλούμενης διαμάχης των ιστορικών που έλαβε χώρα κατά τη δεκαετία του ΄80. Το κρίσιμο ζήτημα αυτής της διαμάχης ήταν το ακόλουθο ερώτημα: ο Εθνικοσοσιαλισμός και το «ολοκαύτωμα» αποτελούν φαινόμενα μοναδικά στην ιστορία του ανθρώπινου είδους ή μπορούν να συγκριθούν με τον Στάλιν και τα Γκουλάγκ; Διακύβευμα της διαμάχης η γερμανική ταυτότητα.
Ο Χάμπερμας υποστήριξε ότι η απόπειρα εξομοίωσης Εθνικοσοσιαλισμού και Σταλινισμού αποσκοπεί στην ουσία σε μια απόπειρα αποκαθαρμού της γερμανικής ταυτότητας από το άγος του εθνικοσοσιαλισμού, διευκολύνοντας την επιστροφή σε μια συμβατική μορφή εθνικής υπερηφάνειας. Ενάντια σε αυτή τη μορφή εθνικής υπερηφάνειας ο Habermas συνηγόρησε υπέρ του Συνταγματικού Πατριωτισμού με το επιχείρημα ότι αποτελούσε τη μόνη αποδεκτή μορφή πολιτικής δέσμευσης για μια χώρα με το παρελθόν της Γερμανίας.
Πιο συγκεκριμένα, κατά την άποψη του Habermas, η ύπαρξη μιας μετα – παραδοσιακής κοινωνίας δε σημαίνει ότι η ιδιοσυστασία της, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, δηλαδή, που την καθιστούν διακριτή από τις υπόλοιπες παραγκωνίζονται, καθιστώντας τις οικουμενικές αρχές που εμπεριέχονται στα Συντάγματα τη μόνη πηγή νοηματοδότησης του πολιτικού δεσμού. Ωστόσο, τα χαρακτηριστικά αυτά πρέπει να επανερμηνεύονται υπό το πρίσμα αυτών των αρχών. Οι πολίτες πρέπει να αναστοχάζονται σχετικά με την παράδοση και τη συλλογική τους ταυτότητα υπό το πρίσμα αυτών των αρχών, εγκρίνοντας και απορρίπτοντας αέναα κομμάτια της παράδοσης και της πολιτικής τους ταυτότητας.
Σύμφωνα με την εν λόγω προοπτική, δεν υφίσταται ένα αναλλοίωτο «αντικείμενο με το οποίο υπάρχει ταύτιση», είτε πρόκειται για το έθνος, ή φέρ’ ειπείν, ακόμη και για ένα ιστορικά προσδιορισμένο Σύνταγμα. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι υφίσταται ένα είδος κριτικής και ιδιαίτερα ενσυνείδητης αλληλεπίδρασης μεταξύ των πραγματικά υπαρχουσών παραδόσεων και θεσμών από τη μία, και των βέλτιστων οικουμενικών κανόνων και ιδεών που μπορούν να διαμορφωθούν από την άλλη.
Το συμπέρασμα που συνάγεται είναι ότι για το επίπεδο του ατομικού, όπως αυτό διαμορφώνεται μέσω της κοινωνικής αλληλόδρασης, απαιτείται η διαμόρφωση ενός λεπτεπίλεπτου πλέγματος επικοινωνιακών διαδικασιών στο συλλογικό επίπεδο: σε μια ει δυνατόν πορώδη δημόσια σφαίρα οι συλλογικές ταυτότητες γίνονται εκ νέου αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Η εν λόγω ανοικτού τύπου επικοινωνία αποτελεί καίρια προϋπόθεση για τον «εξορθολογισμό των συλλογικών ταυτοτήτων», κατά την ορολογία του Habermas.
Νίκος Παπαγεωργίου
ΥΓ: Ορισμένα στοιχεία του κειμένου εγράφησαν με την βοήθεια του διαδικτύου. Οι απόψεις του Habermas έχουν ληφθεί εξ ολοκλήρου από το διαδίκτυο.
