11-12 Απριλίου 1948. Ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας «ΔΣΕ» με 1.200 περίπου αντάρτες επετέθη και κατέλαβε τα Καλάβρυτα τα οποία υπεράσπιζε ένα μειωμένο τάγμα Ελληνικού Στρατού 300 περίπου ανδρών, 60 χωροφύλακες και 100 περίπου ΜΑΥ.
Δολοφόνησαν αμάχους και αιχμαλώτους, και πλιατσικολόγησαν άγρια την πόλη. Πήραν 400 -500 φορτία τρόφιμα και υλικά και 400 εκατομμύρια από την Τράπεζα. Πολλοί από τους καπετάνιους της επίθεσης στα Καλάβρυτα έχουν τιμηθεί από το Ελληνικό κράτος.
Κορυφαίο παράδειγμα ο Νίκος Πολυκράτης (καπετάν Νικήτας) που πρόσφατα έδωσε το όνομά του σε στοά της Ολυμπίας οδού!
Στον Δημήτρη Γιαννακούρα (καπετάν Πέρδικα), γνωστό από τις θηριωδίες του στους Γαργαλιάνους, Πύλο, κλπ. το ΚΚΕ έχει στήσει ανδριάντα στο χωριό του!
Ο αντισυνταγματάρχης Νίκος Αρβανιτάκης, διοικητής της άμυνας, αυτοκτόνησε για να μην πέσει στα χέρια τους. Πιστεύετε ότι τιμάτε στα Καλάβρυτα;
Για τους υπόλοιπους αξιωματικούς του Ελληνικού Στρατού γράφει ο Μπελάς που ήταν παρών στην επίθεση: «..Οι υπόλοιποι αξιωματικοί πέρασαν στρατοδικείο, […] Δικάστηκαν σε θάνατο όλοι εκτός από ένα. Νομίζω ότι λεγόταν Καραγκελής..».
Ο υποδιοικητής του τάγματος, ταγ/ρχης Γαβριήλ Παγκράτης, δεν χρειάστηκε να δικαστεί γιατί εσφάγη αμέσως μετά την παράδοσή του στους αντάρτες. Τους θυμάται κανείς;
Τον ιατρό Δημήτρη Δούβο, που τον δολοφόνησαν γιατί τον βρήκαν να περιθάλπει τραυματισμένους στρατιώτες, τον τίμησε άραγε το Ελληνικό κράτος;
Ευτυχώς όμως ότι οι περισσότεροι από τους 200 περίπου στρατιώτες αιχμαλώτους που αρνήθηκαν να προσχωρήσουν στους αντάρτες αφέθηκαν ελεύθεροι. Δεν δολοφονήθηκαν όπως σε άλλες παρόμοιες περιπτώσεις (π.χ. Μουργκάνα).
Έκθεση γεγονότων ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ, ΤΣΠ/18 Απρ 1948
Θέμα: Έκθεσις γεγονότων ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ
Προς: Α.Σ.Δ.Π. Από Τ. Στρατηγείον Πύργου
ΣΤΓ 909γ Αρ. Ε.Π. 725
ΣΤΓ 909 β τη 18-4-48
Αναφέρω ότι την 10ην Απριλίου κατόπιν Διαταγής της Α.Σ.Δ.Π. μετέβην εις Πάτρας μετά δυνάμεως ενός Λόχου διά την ασφάλειαν της εκεί αναμενομένης Α.Μ του Βασιλέως.
Την πρωίαν της επομένης και ώραν 5.10 έλαβον τηλεφωνικήν αναφοράν του εν Καλαβρύτοις Δ/τού του 21 Τ.Ε. Αντισ/ρχου Αρβανιτάκη, ότι εδέχθη επίθεσιν των συμμοριτών από όλας τας πλευράς της Πόλεως.
Τον διέταξα να εξακριβώση ει δυνατόν την δύναμιν των επιτιθεμένων ανταρτών και μοι ανέφερε μετ’ ολίγον ότι αύτη φαίνεται να είναι ισχυρά.
Η διάταξις του Ταγ/τος τούτο το οποίον ετέθη υπό τας Δ/γάς μου προ 25θημέρου διά πρώτην φοράν από της συγκροτήσεως του Στρατηγείου ήτο η κάτωθι (Πρότερον υπήγετο υπό τας Δ/γάς Στρατηγ. Τριπόλεως).
Είς Λόχος εις ΚΕΡΤΕΖΑΝ επί πλέον 100 Μ.Α.Υ. και 60 Χωροφύλακες υπό τας Δ/γάς του Δ/του του Λόχου.
Είς Λόχος εις ΜΕΓΑ ΣΠΗΛΑΙΟΝ.
Είς Λόχος πλέον Λόχος Διοικήσεως εις ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ.
Η σύμπτυξις των 4 Λόχων εις τρεις έλαβε χώραν κατόπιν Δ/γής υμών.
1) Την 5.15 ώραν της Κυριακής 11 Απριλίου διέταξα όπως αμέσως και διά συντόνου πορείας κινηθώσι ολόκληρος η Φρουρά ΚΕΡΤΕΖΑΣ και ο Λόχος του Μ. ΣΠΗΛΑΙΟΥ προς ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ με αποστολήν να επιτεθώσι κατά των νώτων και πλευρού των ανταρτών.
Η Φρουρά της ΚΕΡΤΕΖΑΣ έδει να είχε φθάσει εις ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ άνευ αντιδράσεως των ανταρτών μετά τρεις ώρας ήτοι την 8.15.
Ο Λόχος Μ. ΣΠΗΛΑΙΟΥ θα έδει να φθάση εις ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ μετά μίαν και ημισείαν ώραν ήτοι την 6.45.
Παρακολουθών την εξέλιξιν της μάχης ευρισκόμενος εν συνεχεί τηλεφωνικήν επαφήν μετά του Δ/του του 21 Ταγ/τος πληροφορούμαι ότι αι ενισχύσεις δεν έφθασαν εις τον προορισμόν των μέχρι της 9ης ώρας η δε πίεσις των ανταρτών καθίσταται ολονέν και ισχυροτέρα.
Κατόπιν τούτου αποφασίζω την 9ην ώραν ίνα τον εξ 140 ανδρών Λόχον ευρισκόμενον εν Πάτραις διά την ασφάλειαν της Α.Μ. Βασιλέως, δι’ εκτάκτου αμαξοστοιχίας εκ Πατρών μέχρι ΔΙΑΚΟΠΤΟΥ και εκείθεν διά του οδοντοτού Σιδηροδρόμου προωθήσω εις ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ προς ενίσχυσιν της εκεί μαχομένης Διλοχίας.
Ο Λόχος ούτος έδει να έφθανε εις ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ μετά 6ωρον ήτοι την 3ην απογευματινήν.
Την 5.30 πρωϊνήν ώραν διά κατεπείγοντος σήματός μου εζήτησα παρά του Στρατ/γείου ΤΡΙΠΟΛΕΩΣ την επέμβασιν της Αεροπορίας και την συνεχή υποστήριξιν της μαχομένης Διλοχίας.
Το εσπέρας της Κυριακής & μέχρι των πρωϊνών ωρών της Δευτέρας πληροφορούμαι ότι ουδεμία εκ των ανωτέρω ενισχύσεων έφθασεν εις ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ.
2) Το 22 Τ.Ε. εδρεύον εν Πύργω διέθετεν εισέτι εκεί 2 Λόχους.
Την πρωίαν της Δευτέρας 12 Απριλίου και ώραν 7ην διέταξα το εν ΠΥΡΓΩ 22 Τάγμα να αποστείλη αμέσως και δι’ εκτάκτου αμαξοστοιχίας εις ΔΙΑΚΟΦΤΟΝ ένα εκ των δύο Λόχων τους οποίους διέθετεν αφήνων τον έτερον εις ΠΥΡΓΟΝ διά την ασφάλειαν της ΗΛΕΙΑΣ.
Συγχρόνως μετέβην εις ΔΙΑΚΟΦΤΟΝ όπου την 15 ώραν απεβιβάσθη και ο ανωτέρω εκ ΠΥΡΓΟΥ αποσταλείς Λόχος.
Διά του οδοντοτού σιδηρόδρομου ΔΙΑΚΟΦΤΟΥ – ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ χρησιμοποιούντος εν μικρόν βαγόνιον μόνον, προώθησα διά 4 συρμών τόσον τον Λόχον τούτον όσον και τον έτερον Λόχον του 22 Τάγματος όστις ευρίσκετο εις Περιοχήν ΔΙΑΚΟΦΤΟΥ επιστρέψας εκ της Περιοχής ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ όπου μετέβη χωρίς να εκτελέση την αποστολήν του.
Τους δύο τούτους Λόχους προώθησα εις την Περιοχήν ΖΑΧΛΩΡΟΥΣ και ΚΕΡΠΙΝΗΣ καθ’ όλην την διάρκεια της νυκτός.
Εκεί πληροφορούμαι από ιδιώτας ότι τα ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ καθώς και τα Βορείως της Πόλεως Υψώματα κατέχονται από ανταρτών.
Μολονότι οι δύο Λόχοι ους διέθετον ήσαν ανεπαρκείς, επιδιώξας τον αιφνιδιασμόν, διέταξα ραγδαίαν προέλασιν αμφοτέρων των Λόχων με αντικειμενικόν σκοπόν τα ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ από της 5.30 ώρας.
Ο αιφνιδιασμός επέτυχε και μετά 5ωρον αγώνα οι Συμμορίται εγκατέλειψαν την ισχυροτάτην τοποθεσίαν ην κατείχον και υπεχώρησαν προς ΣΟΥΔΕΝΑ καταδιωκόμενοι.
Κατά την κίνησιν από ΔΙΑΚΟΦΤΟΝ προς ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ ειδικόν συνεργείον όπερ διέταξα και με ηκολούθη, επεσκεύαζε την Τηλεφωνικήν γραμμήν και συνεδέθην με το Αίγιον.
Και την επομένην 13 Απριλίου συνεχίσθη η καταδίωξις των συμμοριτών προς τα ΣΟΥΔΕΝΑ χωρίς να ληφθή επαφή μετ’ αυτών.
Εκ της Περιοχής ταύτης ηκούοντο πυκνοί πυροβολισμοί και όλμοι προς την κατεύθυνσιν της ΚΛΕΙΡΟΡΙΑΣ εξ ου συνεπέρανα ότι φίλια Τμήματα συνεπλάκησαν μετά συμμοριτών.
3) Αποφασίζω να κινηθώ καθ’ όλην την νύκτα προς Περιοχήν ΚΛΕΙΡΟΡΙΑΣ ίνα ενισχύσω τα εκεί φίλια Τμήματα χωρίς και να γνωρίζω εις ποίαν Μονάδα υπήγοντο ταύτα.
Πράγματι την 21ην ώραν της νυκτός αφού ανεπαύθησαν επ’ ολίγον τα καθ’ όλην την ημέραν δρώντα Τμήματά μου, αφήσας εις ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ τον έναν Λόχον, ανεχώρησα με το έτερον διά ΚΛΕΙΡΟΡΙΑΝ όπου έφθασα την 3ην πρωϊνην ώραν..
Εκεί εύρον την 72 Ταξιαρχίαν με Τμήμα της οποίας εκινήθημεν προς ΜΑΖΙ – ΠΛΑΝΙΤΕΡΟΝ – ΒΑΛΤΟΝ.
Παρέλειψα να αναφέρω ότι προ της αναχωρήσεώς μου εκ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ διά ΚΛΕΙΡΟΡΙΑΝ, τηλεφωνικώς ανέφερον εις τον Υπαρχηγόν ΓΕΣ κ. ΚΙΤΡΙΛΑΚΗΝ θετικήν πληροφορίαν περί συγκεντρώσεως μεγάλου αριθμού ανταρτών εις ΠΛΑΝΙΤΕΡΟΝ – ΜΑΖΙ και ΒΑΛΤΟΝ, υποβάλλων την γνώμην όπως αποσταλλώσι βομβαρδιστικά αεροπλάνα κατά την εκεί συγκεντρωμένων συμμοριτών.
Η γνώμη μου αύτη εγένετο δεκτή και εστάλλησαν πράγματι τα Αεροπλάνα εκ του Βομβαρδισμού των οποίων οι Συμμορίται έσχον σοβαράς απωλείας.
Η από κοινού με τμήμα της 72 Ταξιαρχίας ενέργεία μου προς ΠΛΑΝΙΤΕΡΟΝ – ΜΑΖΙ δεν επέτυχε επαφήν μετά συμμοριτών συμπτηχθέντων από της νυκτός.
Εκ των ανωτέρω εξάγεται ότι ταχυτάτη και λίαν δραστηρία υπήρξεν η ενέργεια της Δ/σεως του Στρατηγείου ΠΥΡΓΟΥ και όσον αφορά την άμεσον έκδοσιν Δ/γής ενισχύσεως υπό Λόχων ήτοι ΚΕΡΤΕΖΑΣ – Μ. ΣΠΗΛΑΙΟΥ και Λόχου του 22 Τάγ/τος εκ ΠΑΤΡΩΝ και όσον αφορά την προσωπικήν επέμβασιν του υποφαινομένου διά του υπολοίπου της δυνάμεώς μου (ενός Λόχου) του οποίου προσωπικώς ηγήθην και ανέτρεψα τους κατέχοντας ισχυροτάτην τοποθεσίαν πέριξ της Πόλεως των Καλαβρύτων αντάρτας, επιτευχθέντος πλήρως του αιφνιδιασμού ον επεδίωξα.
ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΑΣ ΔΙΕΘΕΤΕ ΤΟ Τ.Σ.Ε.Π
Το Τ. Στρατηγείον ΠΥΡΓΟΥ μέχρι προ 25θημέρου διέθετε μόνον εν Τάγμα εδρεύον εις ΠΥΡΓΟΝ ΗΛΕΙΑΣ και από 25θημέρου και εντεύθεν και το εν ΚΑΛΑΒΡΥΤΟΙΣ εδρεύον 21 Τάγμα όπερ είχε μειομένην δύναμιν της παρατακτής αυτού δυνάμεως μη υπερβαινούσης τους 330 άνδρας.
Τα δε Στελέχη αμφοτέρων των Ταγμάτων το πλείστον είναι Εφ. Αξ/κοί ανίκανοι και άπειροι.
Επανηλημμένως εζήτησα να ενισχυθή το Στρατηγείον ΠΥΡΓΟΥ διά 2 εισέτι Ταγ/των αλλά δεν μοι εδόθησαν μολονότι η εδαφική έκτασις της ευθύνης μου ασφαλείας είναι το τρίτον της όλης ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ.
Η ανωτέρω διάταξις του Ταγ/τος ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ήτο η μάλλον ενδεδειγμένη διότι:
1/ Διά της Διλοχίας Πόλεως ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ κατήχοντο ισχυρά σημεία στηρίγματος πέριξ της Πόλεως και εντός ταύτης με αποστολήν αμύνης μεχρις εσχάτων.
2/ Ο Λόχος ΜΕΓΑΛΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ είχεν ως αποστολήν την ασφάλειαν του σιδηροδρόμου ΔΙΑΚΟΦΤΟΥ – ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ και την ενίσχυσιν της Διλοχίας ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ επιτιθέμενος κατά νώτων και πλευρών ανταρτών προσβαλλόντων τα ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ.
3/ Φρουρά ΚΕΡΤΕΖΑΣ αποτελουμένη από Λόχον Πεζικού, 60 χωροφύλακας και 100 Μ.Α.Υ. είχε την αποστολήν ενισχύσεως των ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ δι’ επιθέσεως κατά νώτων και πλευρών κατ’ ανταρτών προσβαλλόντων τα ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ, όσον και την ασφάλειαν της Περιοχήν ΚΕΡΤΕΖΗΣ.
Μολονότι η ανωτέρω δύναμις εκ 350 ανδρών θα ηδύνατο τις να θεωρήση επαρκή διά την ενίσχυσιν της εν ΚΑΛΑΒΡΥΤΟΙΣ μαχομένης Διλοχίας εν τούτοις ο υποφαινόμενος την 9ην ώραν της Κυριακής διέθεσε προς ενίσχυσιν του 21 Τάγματος και τον εις χείρας μου εν ΠΑΤΡΑΙΣ ευρισκόμενον δι’ ασφάλειαν του Βασιλέως Λόχον εξ 140 ανδρών.
Εκ των ανωτέρω αποσταλλέντων 500 περίπου ανδρών δι’ ενίσχυσιν του 21 Τάγ/τος κατά τας πρώτας ώρας της επιθέσεως των ανταρτών ουδείς έφθασεν εις τον προορισμόν του διά να ενισχύση την μαχομένην Διλοχίαν.
Τα αίτια και οι λόγοι δι’ ους μετέβησαν τα Τμήματα ταύτα εις τον προορισμόν των θα εξακριβώση η διαταχθείσα ανάκρισις το Πόρισμα της οποίας θέλω υποβάλλη υμίν ευθύς ως περαιωθή.
ΔΥΝΑΜΙΣ ΑΝΤΑΡΤΩΝ
Οι επιτεθέντες κατά ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ συμμορίται κατά νεωτέρας πληροφορίας υπερέβαινον τους 1.200.
ΑΠΩΛΕΙΑΙ
Αι απώλειαι κατά ληφθείσας πληροφορίας είναι εκείναι αίτινες ανεφέρθησαν Υμίν διά της Α.Π. 3317/14-4-1948 αναφοράς μου, πλην όμως ακριβεστέρας τοιαύτας θα εξακριβώση η ενεργουμένη ανάκρισις.
Επί τη ευκαιρία ταύτη υποβάλλω Υμίν θερμήν παράκλησιν όπως το Τ. Στρατηγείον ΠΥΡΓΟΥ ενισχυθή διά των κάτωθι δυνάμεων ίνα δύναται να παγιώση την τάξιν και ασφάλειαν εις τους Νομούς ΑΧΑΪΑΣ και ΗΛΕΙΑΣ και να εξοντώση τους εν αυταίς κινουμένους Συμμορίτας.
1/ Έν Τάγμα εις ΠΥΡΓΟΝ Ηλείας
2/ Έν Τάγμα εις ΑΝΩ ΒΛΑΣΙΑΝ
3/ Έν Τάγμα εις ΚΑΤΩ ΚΛΕΙΡΟΡΙΑΝ
4/ Έν Τάγμα εις ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ με Λόχον του εις ΑΚΡΑΤΑΝ
Τα Τάγματα ταύτα να μη ώσιν στατικά αλλά κινητά εν ορισμένω χώρω έκαστον καταδιώκοντας συνεχώς τους αντάρτας και τους συνεργάτας τούτων.
Η στατική κατάστασις Λόχων και Ταγμάτων είναι οπωσδήποτε καταδικασμένη και δέον μελλοντικώς να αποφευχθή. Θεωρώ απαραίτητον όπως τα Τμήματά μας συνεχως καταδιώκουσι τους Συμμορίτας χωρίς να αφήνωσι τούτους ησύχους ίνα έχουν την πρωτοβουλίαν εις βάρος μας.
Γενικώτερον δε υποβάλλω την γνώμην ότι μόνον ευρείας κλίμακος συντονισμέναι εκκαθαριστικαί επιχειρήσεις δύναται να φέρωσι αποτέλεσμα συντριπτικόν διά τους Συμμορίτας.
Μεμονωμέναι και ασυντόνισται επιθετικαί ενέργειαι κατά των Συμμοριτών δεν είναι δυνατόν να φέρωσι σοβαρόν αποτέλεσμα.
Το Τ. Στρατηγείον ΠΥΡΓΟΥ με την δύναμιν των 3 Λόχων τους οποίους διαθέτει σήμερον δεν είναι ανθρωπίνως δυνατόν να παγιώση την τάξιν εις τους Νομούς ΑΧΑΪΑΣ και ΗΛΕΙΑΣ οίτινες αποτελούν το εν τρίτον της όλης ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ.
Διά τούτο και πάλιν παρακαλώ όπως το δυνατόν ταχύτερον και πρίν η οι Συμμορίται δημιουργήσουν νέα εις βάρος μας δυσάρεστα, τεθώσι εις την διάθεσιν του Στρατηγείου υπό κρίσιν Υμών και τα κάτωθι:
Διεπίστωσα προσωπικώς από πλείστα δεδομένα ότι:
α) Οι Εθνοφύλακες παραμένοντες εις το μέρος της καταγωγής των επηρεάζονται σοβαρώτατα από τας συζύγους των και οικίους των (κατόπιν μάλιστα προπαγάνδας και απειλών των Συμμοριτών) και εις την ελάχιστην δύσκολην περίστασιν εγκαταλείπουν το Τμήμα των.
β) Γνωρίζοντες το έδαφος οδεύσεως, χωρία κ.λ.π. εις την πρώτην δύσκολον περίστασιν εγκαταλείπουν τους Αξιωματικούς των, ακολουθούν δρομολόγια γνωστά των και απομακρύνονται.
Εάν υπηρέτουν εις μεμακρυσμένην Περιοχήν ούτε το πρώτον ούτε το δεύτερον θα συνέβαινε αλλά οι πάντες θα συσπηρούντο περί τους Αξ/κούς των και θα ηγωνίζοντο.
Ανάγκη όθεν να μετακινηθούν τα Τάγματα Εθνοφυλακής μακράν του τόπου της καταγωγής των το δυνατόν ταχύτερον.
Εκ της όλης δυνάμεως του 21 Τάγ/τος εναπέμειναν ο Λόχος Μ. ΣΠΗΛΑΙΟΥ με 65 άνδρας και 3 Αξ/κούς, και ο της ΚΕΡΤΕΖΑΣ με 35 άνδρας και 3 Αξ/κούς. Προβλέπεται να συμπληρωθή δύναμις αμφοτέρων των Λόχων τούτων διά παρουσιαζομένων καθ’ εκάστην απόντων στρατιωτών των.
Τ.Υ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣ.
Συντ/ρχης Πεζικού
